Vandaag stemt het Europees Parlement over de AI-Act. In dit artikel nemen Lotje en Nadia je aan de hand van deze AI-verordening mee in het wetgevingsproces binnen de EU en in het werk van Bits of Freedom. Ze leggen uit hoe wij ons hier tegenaan bemoeien, waarom we dat doen en waarom dit ook jou aangaat!

De AI-verordening is een wet die in de hele Europese Unie de ontwikkeling en het gebruik van kunstmatige intelligentie (AI) moet reguleren. De stemmingen in het Europees Parlement zijn erg belangrijk. Ze vormen een belangrijke mijlpaal in het Europese wetgevingsproces. Dat wetgevingsproces leggen we even uit:

Een voorstel voor nieuwe Europese wetgeving komt van de Europese Commissie. Dat is namelijk de Europese instelling die nieuwe wetgevingsvoorstellen doet en tegelijkertijd de enige instelling die hiertoe bevoegd is. Zo'n voorstel is er niet van de ene op de andere dag. Hier gaat vaak veel onderzoek en overleg aan vooraf. Er wordt kennis ingewonnen bij specialisten, de stemming binnen de lidstaten wordt gepeild, er wordt gezocht naar een begin van consensus en vaak worden er al rapportages en voornemens gepresenteerd in een eerdere fase. Reacties hierop worden dan weer meegenomen in het uiteindelijke voorstel.

Invloed: efficiënt en effectief

Voordat de AI-verordening een wetsvoorstel werd, kondigde de Europese Commissie haar voornemens al aan in het ‘Witboek over Kunstmatige Intelligentie – een Europese benadering op basis van excellentie en vertrouwen’, dat in februari 2020 werd gepubliceerd. Ook werd er een commissie ingesteld die de haalbaarheid van de wet moest toetsen.

Bits of Freedom en andere digitale rechtenorganisaties proberen zoveel mogelijk invloed uit te oefenen binnen dit hele proces. We zetten in op beleidsbeïnvloeding. Daarbij geldt dat dit in elke fase van het wetgevingsproces zin heeft, maar in de ontwerpfase misschien wel extra effectief en efficiënt is. We doen dit omdat we de wetgeving beter willen maken en proberen het beleid op verschillende manieren te beïnvloeden en vorm te geven. Zo schreven we in dit specifieke proces bijvoorbeeld een briefDie brief vind je hier. met onze standpunten naar de toetsingscommissie CAHAI (Ad Hoc Committe on Artificial Intelligence), gaven we feedback op het eerder genoemde witboek én namen we deel aan een actieSamen met onze Europese zusterorganisatie EDRi. waarin we opriepen tot het opnemen van verboden in de AI-verordening voor toepassingen waarvan de risico’s voor mensen onacceptabel groot zijn.

Binnen elk wetgevingsproces zijn de middelen die we inzetten anders. We kijken goed op welke manier we de meeste impact kunnen maken. Bijvoorbeeld met een publiekscampagne, gesprekken met parlementariërs, inspreken tijdens vergaderingen of door het publiceren van een opinie. We werken met een klein team en onze mogelijkheden zijn begrensd. Extra belangrijk dus dat wát we doen effectief is!

Afkortingen, rapporteurs en amendementen

Wetgevingsprocessen binnen de EU gaan alles behalve snel. Inmiddels werd het april 2021. Het eerste wetsvoorstel over kunstmatige intelligentie vanuit de Europese Commissie lag er. Dat voorstel werd doorgestuurd naar het Europees Parlement en de Raad van de Europese Unie. Nu was het hun beurt om er mee aan de slag te gaan

In het Parlement werden twee leidende commissies aangewezen met wederom inspirerende afkortingen: IMCO (Internal Market and Consumer Protection) en LIBE (Civil Liberties, Justice and Home Affairs). DDeze Commissies doen een aanzet voor de positie van het Europees Parlement op een wetsvoorstel. Ook werden er een aantal commissies benoemd die betrokken werden op onderdelen van de AI-verordening. En werden er twee leidende rapporteurs aangewezen, Brando Benifei en Dragoş Tudorache. Deze personen zijn Europarlementariërs die de leiding hebben over het wetsvoorstel en in een later stadium weer een belangrijke onderhandelingspositie hebben. De rapporteurs hadden de taak een voorlopig rapport te schrijven met wijzigingsvoorstellen op het wetsvoorstel.  Als andere Europees Parlementsleden nog wijzigingen wilden voorstellen kon dit trouwens ook nog. Deze amendementen mochten ze indienen, wanneer ze daarbij de steun van minimaal één iemand uit de leidende commissies (die met de inspirerende afkortingen) hadden.

Werkgroepen en hard werken

In de Raad van de Europese Unie werd een werkgroep aangewezen, een groep die bestaat uit deskundigen uit elke lidstaat van de EU. Verantwoordelijke ministeries van lidstaten kunnen via deze weg inbreng geven op het wetsvoorstel. In Nederland werden maar liefst drie ministeries aangewezen die zich met de AI-verordening mochten bemoeien, het Ministerie van Justitie en Veiligheid, het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat en het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Deze ministeries namen hun positie over het AI-wetsvoorstel op in het zogenaamde BNC-fiche. Dit is een eerste reactie van Nederland op wetsvoorstellen uit de EU.

In deze fase was Bits of Freedom erg druk bezig om invloed uit te oefenen op de wet:

• Wij lazen het wetsvoorstel vanuit een mensenrechtelijk perspectief en deelden onze analyse met onze jullieDie analyse lees je hier nog eens terug. en met heel veel stakeholders die we spraken.

• We gingen in gesprek met leden van het Europees Parlement om hen ervan te overtuigen dat de bescherming van mensenrechten veel beter moest.

• We overlegden regelmatig met onze Europese collega’s om kennis en ideeën uit te wisselen, samen actie te voeren, en strategie te bepalen.

• We schreven heel veel suggesties voor amendementenOnze voorstellen vind je hier terug. die we deelden met parlementariërs, ministeries in lidstaten en andere stakeholders. Ook bleven wij met hen in gesprek om de belangen van burgers steeds weer onder de aandacht te brengen.

• We gingen in gesprek met de betrokken ministeriesHier lees je wat we vertelden bij de ministeries. om ze aan te moedigen zich namens Nederland in te zetten voor een betere bescherming van mensenrechten in de AI-verordening.

• We spraken op verschillende bijeenkomsten en conferenties waarin we onze positie toelichtten en bewustwording creëerden over wat er beter moest in de AI-verordening.

• We maakten bewustwordingsfilmpjesKen je Data. Zo zit dat. al? over AI om bewustwording te creëren bij een grotere groep mensen.

• We spraken met Tweede Kamerleden en Eerste Kamerleden Lees meer over onze gesprekken met onze kamerleden.en stuurden hen brieven om hen aan te moedigen er bij de staatssecretaris voor digitalisering op aan te dringen dat Nederland zich sterk moet maken voor een betere bescherming van mensenrechten in de AI-verordening.

• We gingen in gesprek met de staatssecretaris voor Digitalisering en met de minister voor Rechtsbescherming om onze positie met hen te delen en hen ervan te overtuigen waarom de bescherming van mensenrechten beter moet.

Een voorlopige conclusie

Een maand geleden waren er ook stemmingen in het Europees Parlement om de positie van het parlement te bepalen. Dat was met de leidende commissies IMCO en LIBE. Tot onze vreugde waren er veel van onze voorgestelde amendementen aangenomen waar wij samen met onze Europese collega’s hard voor gepleit hadden. Vandaag waren er stemmingen in het hele Europees Parlement. En daarmee is een belangrijke mijlpaal bereikt in het wetgevingsproces.

En nu verder met...

...onderhandelen! Nu volgt er namelijk een nieuwe fase, namelijk die van de trilogen. Hierin gaan, zoals het woord al doet vermoeden, de drie organen (het Europees Parlement, de Europese Commissie en de Raad van de Europese Unie) met elkaar in onderhandeling over hoe de AI-verordening er uiteindelijk uit moet komen te zien. Ze zoeken een compromis tussen het wetsvoorstel van de Commissie , de positie van het Europees Parlement (zoals die vandaag uit de stemming is gekomen) en de positie van de Raad van de EU (die binnen de werkgroep is vastgesteld). Dit gebeurt veelal achter gesloten deuren. En ze laten er geen gras over groeien, want de eerste vergadering staat vanavond al gepland!

We kunnen dus niet meer op de voet volgen waar precies over onderhandeld wordt en welke punten er op de agenda staan. We blijven we ons echter nog steeds inzetten om jouw rechten goed beschermd te krijgen in de AI-verordening. Dat doen we door in gesprek te gaan met de drie organen en met Tweede Kamerleden en de betrokken ministeries. Ook doen we mee aan acties om bewustwording te creëren onder een groter publiek en onder de mensen die invloed uit kunnen oefenen op de AI-verordening.