In de Chinese stad Ningbo krijgen mensen die de straat aan de verkeerde kant oversteken geautomatiseerd een boete via sms en worden hun gezichten op digitale billboards geplaatst, dat schrijft Kashmir Hill in haar nieuwe boek “Je gezicht is nu van ons”. Camera’s met gezichtsherkenningstechnologie maken dit soort dystopische surveillance mogelijk.

We maken de balans op

We kijken graag over de grens wanneer we denken aan een surveillancemaatschappij. Ingrijpende surveillancetechnologie als gezichtsherkenning wordt vaak in een adem genoemd met een vergelijking naar China. “Moeten we bang zijn dat het hier net zo wordt als daar?” Die vraag is onnodig en afleidend. We zouden er goed aan doen eens in de spiegel te kijken en stil te staan bij wat we vinden van de inzet van dergelijke surveillancetechnologie in ons eigen land.

Je staat zo met je gezicht in een databank van de Nederlandse politie

Van maar liefst 1,6 miljoen mensenVolgens de laatste jaarcijfers van de politie staat het gezicht in de strafrechtketendatabank van de politie. Dat zijn ongeveer 1 op de 12 Nederlanders. Veroordeelden en verdachten staan hier door elkaar. In de Vreemdelingendatabank zijn het er maar liefst 6,5 miljoen. Migranten die hier asiel aanvragen, expats en studenten van buiten de EU vormen hier het bonte gezelschap.

Het is makkelijk om in een dergelijke databank terecht te komen. Of je er ook weer uitkomt is niet duidelijk. Dat komt onder andere doordat de politie deze databank niet op orde heeft. Zo moesten politiemedewerkers in 2020 ruim 218.000 gezichten verwijderenZoals ook uit hun eigen cijfers blijkt, omdat deze verouderd waren en onterecht in de databank bleken te staan. Of dat het probleem heeft opgelost is onduidelijk. De politie heeft zelf geen idee wie er terecht of onterecht in de databank staan.Lees hier het onderzoek van nu.nl

De politie gebruikt burgers om de regels te omzeilen

Daarnaast heeft de politie een databank van 314.000 camera’sNOS vroeg de laatste cijfers op genaamd ‘Camera in Beeld’. Bij deze databank kunnen individuen en bedrijven hun camera’s aanmelden. Het is bekend dat maar liefst 87,6% van deze camera’s onrechtmatig de openbare ruimte filmt.Blijkt uit onderzoek van Nieuwsuur Ook is bekend dat, in tegenstelling tot camera’s die de politie zelf plaatst, er géén toestemming van de burgemeester is vereist om deze camera’s te plaatsen. Zo gebruikt de politie burgers om regels te omzeilen en toegang te krijgen tot beeldmateriaal van stukjes openbare ruimte.

Er is dan geen realtime gezichtsherkenning in onze straten, maar de cameradichtheid is rap toegenomen. Deze beelden kunnen evengoed gebruikt worden voor gezichtsherkenning. Dat dat niet realtime gebeurt maakt de inbreuk allerminst kleiner. Er kan nu immers ook in historisch materiaal gezocht worden: Waar was deze persoon nog meer? En met wie was deze persoon daar?

Het gebruik van Clearview AI door de Nederlandse politie is nog steeds in nevelen gehuld

Tot slot blijft de politie rookgordijnen optrekken rond haar gebruik van de omstreden diensten van Clearview AI. Dit bedrijf heeft als een stofzuiger maar liefst 30 miljard foto’sZo schreef RTL in dit stuk over Clearview AI van het internet geschraapt, deze in een doorzoekbare databank gestopt en een verdienmodel gemaakt van de toegang daartoe. Uit gelekte cijfers Buzzfeed zette de gelekte cijfers in een doorzoekbare databankblijkt dat er in deze databank zoekacties zijn uitgevoerd door de Nederlandse politie.

Dit zijn geen incidenten maar trailers van onze toekomst

De afwezigheid van toestemming of een wettelijke grondslag lijkt steeds minder een obstakel te zijn om surveillancetechnologie in te zetten. Toezicht is afwezig of bang om tanden te laten zien. De ruimte die we onszelf kunnen veroorloven om naïef te zijn is echter beperkt. Al deze losse stukjes op zichzelf zijn namelijk al problematisch, maar op elkaar aangesloten vormen zij de contouren van een surveillancemaatschappij.

Een tipje van de sluier NOS omschreef helder wat hier aan de hand waswerd onlangs al opgelicht door de marechaussee. Die zette gezichtsherkenningstechnologie en sociale media monitoring in om de identiteit van demonstranten te achterhalen. Ook zij liet zich niet weerhouden door een gebrek aan bevoegdheden. Dit haalde het nieuws doordat er mensen onterecht zijn geïdentificeerd. Dat is vervelend, maar niet te vergelijken met de schade die we onze vrije democratie toebrengen wanneer we de toepassing van dergelijke surveillancesystemen accepteren.

De Autoriteit Persoonsgegevens laat zich over gezichtsherkenning fel uit in de mediaZoals hier in de Volkskrant. Toch is haar antwoord op de oprukkende inzet van de technologie tot nu toe gericht op informeren. Het is tijd dat het besef indaalt dat zij de aangewezen instantie is om dit te stoppen.

Dit artikel verscheen 26 september als opinie in Trouw En vind je hier terug.