Bij 176 mensen viel een brief van het OM op de mat. Daarin worden zij bestempeld als 'betrokkene', vanwege hun vermeende aanwezigheid bij een klimaatactie op Schiphol. Er volgen misschien geen straffen, maar de manier waarop de Marechaussee en het OM hier intimiderend te werk gaan is zeer zorgwekkend en laat verschillende problemen zien.

Nog meer sociale media monitoring

Ondanks eerdere ophef plaatst de marechausse zich nu in het rijtje overheidsinstantiesOnder meer de NCTV ging haar voor. Luister daarover deze podcastaflevering terug. die burgers op sociale media in de gaten houden. Zij struinde sociale media af op zoek naar gezichten van burgers die zich online hebben gelieerd aan Extinction Rebellion. Vervolgens gebruikte zij deze gezichten om met behulp van gezichtsherkenningstechnologie de identiteit van demonstranten die aanwezig waren bij de klimaatactie op Schiphol te achterhalen.

De verantwoordelijkheid voor gebrekkige opsporingsmiddelen wordt afgeschoven

De marechaussee is in overleg met het OM voor deze experimentele aanpak gegaan, omdat het ter plaatste niet mogelijk bleek om foto's of vingerafdrukken van de betogers te nemen die goed genoeg zijn om hen mee te identificeren. Daarnaast ging het om een relatief groot aantal mensen.

Dit laat meteen zien waarom gezichtsherkenning zo'n gebrekkig opsporingsmiddel is. Foto's die gemaakt worden in een ongecontroleerde setting - zoals van demonstrerende mensen of in het geval van profielfoto's op sociale media - leveren namelijk vaak onbetrouwbare uitkomsten op met een groot risico op foutieve identificatie. Dat is welbekendDit schreven wij eerder in Trouw.

Door toch te kiezen voor de inzet van deze technologie met foto's uit een ongecontroleerde setting neemt de marechaussee dit risico op de koop toe. De verantwoordelijkheid voor die foutmarge probeert de minister nu af te schuiven op de demonstranten. Die wilden namelijk niet zelf meewerken aan hun eigen identificatie. "Gezien de omstandigheden [dat de demonstratie een behoorlijke opkomst had en mensen niet zelf wilden meewerken aan hun eigen identificatie] moet een bepaalde foutmarge worden geaccepteerd", schrijft de minister Dat is te lezen in de beantwoording van Kamervragen die hierover zijn gesteld. Een schokkende visie die riekt naar victim blaming.

Gegevens worden voor andere doelen gebruikt dan waar zij voor zijn bedoeld

De werkwijze van de marechaussee laat zien dat als gegevens binnen handbereik zijn het erg verleidelijk is om deze te gebruiken. Zo is de gezichtsherkenningsdatabank van de politie (CATCH heet dat systeem) ook tot stand gekomen. Een bestaande verzameling foto's is hiervan het begin geweest. Onderhand is die databank uitgegroeid tot een verzameling van de gezichten van maar liefst 1,5 miljoen mensen. Het lijkt erop dat de marechaussee daar in dit proces ook gebruik van heeft gemaakt. Dat zou ook kunnen betekenen dat mensen van wie een foto is gemaakt of die (foutief) geїdentificeerd zijn door de marechaussee nu ook in deze databank te vinden zijn. En hoe makkelijk je ook in deze databank komt, of je er ook weer uit komt is niet duidelijk.

Je gezicht als wandelende streepjescode

Gezichtsherkenning maakt de drang om gegevens die voorhanden zijn te gebruiken extra ingrijpend, omdat je gezicht werkt als een unieke identifier die je altijd bij je draagt. Zo word je een wandelende streepjescode waarbij gegevens over jou op verschillende plekken te vinden zijn en die zonder jouw toestemming (of medeweten) aan elkaar kunnen worden geknoopt. Of dat nu is in de digitale wereld, zoals je sociale media profiel, in andermans systemen, zoals je medisch patiëntendossier of je 'strafblad', of in de fysieke wereld, zoals je aanwezigheid bij een demonstratie. Op basis van die match, correct of niet, worden er conclusies getrokken en jij hebt met de consequenties te dealen.

Dit schaadt de democratie

En dat is vervelend voor jou, maar ook zeker schadelijk voor onze democratie. Het creëert namelijk een zogenaamd chilling effect: Wie gaat zich nog kritisch uitlaten op sociale media wanneer dat betekent dat de overheid je vanuit verschillende instanties tegelijk in de gaten houdt? En dat je daarmee in een databank belandt op grond waarvan je een grotere kans hebt (foutief) geїdentificeerd te worden? Op deze manier zorgt de surveillance ervoor dat mensen zich minder durven uitspreken, en dat is niet wat een democratie nodig heeft.