De Europese Commissie wil dat autoriteiten een dienst als WhatsApp kunnen dwingen om mee te kijken met álle berichtjes van álle gebruikers. Het Europees Parlement is verrassend kritisch. Waar eindigt dit?

In twee artikelen leggen we uit waarom we én positief én sceptisch zijn. Gisteren schreven we een korte analyseLees hier onze analyse! van de positie van het Europees Parlement. Wat is er goed aan? Hoe had het nog beter gekund? Vandaag plaatsen we dat standpunt in een grotere context. Wat gaat er straks gebeuren? Hoe verhoudt het Europees Parlement zich tot de andere wetgevende instanties? Wat blijft over van deze positie?

Positief én sceptisch

In onze analyse van het concept van het standpunt zijn we best positief. Het Europees Parlement is verrassend kritisch op het voorstel van de Europese Commissie. En hoewel er best nog wel wat te verbeteren is aan het standpunt van de volksvertegenwoordigers, is het een duidelijk signaal richting de Europese Commissie en de regeringen van de lidstaten. Je zou denken: tijd voor een feestje. Maar we moeten je teleurstellen: we zijn best sceptisch en daar hebben we tal van redenen voor.

1. Het parlement moet nog formeel instemmen

Het is vermoedelijk een formaliteit, maar toch: het Europese Parlement moet nog formeel instemmen met deze positie. De positie is namelijk opgesteld door een werkgroep. Dat is gebruikelijk: een kleinere groep van parlementariërs doet de voorbereiding voor de rest van het parlement. Eerst moet de werkgroep in z'n geheel instemmen, daarna de rest van het parlement. We gaan er overigens wel vanuit dat dit goed komt: in de werkgroep is er steun voor de voorgestelde positie vanuit alle fracties.

Update 14 november: de werkgroep van het Europees Parlement heeft ingestemd. Volgende week buigt de rest van het parlement zich hierover.

2. The devil is in the details

Zoals altijd geldt bij wetsteksten: the devil is in the details. Een wetsvoorstel vraagt om juridische haarkloverij en, zeker vanuit onze rol, moeten we het voorstel altijd met de meest cynische en negatieve blik bekijken. Als er ergens, al dan niet bedoeld, een kleine ruimte wordt gelaten voor een interpretatie die door autoriteiten kan worden misbruikt, dan wordt dat het vroeg of laat ook. Maar ook minder dramatisch: hoewel het parlement veel zaken goed wil regelen, zijn er nog altijd verbeterpunten.

3. Dit is een beginpunt voor geheime onderhandelingen

De positie van het Europees Parlement is misschien een mooie, maar het is slechts het begin van het proces van het maken van nieuwe wetten in Europa. Hierna volgen geheime onderhandelingen met de vertegenwoordiging van de regeringen van de lidstaten en de Europese Commissie. Wat daarin besloten wordt is niet te voorspellen. Het kan nog alle kanten op. We zijn er niet gerust op.

4. De lidstaten zijn veel minder kritisch

Die regeringen van de lidstaten, vertegenwoordigd in de Raad van de Europese Unie (of kortweg Raad), zijn tot nu toe veel minder kritisch dan het parlement. Er zijn veel lidstaten die het voorstel van de Europese Commissie omarmen. De tegendruk komt van een kleine, maar wel groeiende, groep lidstaten. De kans is aannemelijk dat het Europees Parlement tijdens de onderhandelingen weer opschuift in de richting van de Europese Commissie.

5. Nederland speelt cruciale en matige rol

In de positie van de lidstaten speelt Nederland een dubbelrol. In verhouding tot andere lidstaten is ze behoorlijk kritischEr zijn meer lidstaten kritisch, zoals bijvoorbeeld Italië en zelfs Polen. Nice! Maar de verantwoordelijke minister Yesilgöz (VVD) zet de vertrouwelijkheid van communicatie nog altijd bij het grofvuilDe minister negeert hiermee tot drie keer toe een oproep uit de Tweede Kamer. Ze vindt end-to-end encryptie belangrijk genoeg om te beschermen, zegt ze, maar ze vind het wel goed als platformen gedwongen kunnen worden om client side scanning in te zetten. Maar daarmee ondermijn je nog altijd de vertrouwelijkheid van communicatie. En daarmee negeert ze trouwens ook de uitdrukkelijke wens van een groot deel van het parlement in Den Haag.

Los van dat alles: zwakke basis

En ook niet om te vergeten: de positie van het Europees Parlement is gebaseerd op een dramatisch slecht voorstel van de Europese Commissie. Het parlement voegt extra steunbalken toe, terwijl eigenlijk de fundering stuk is. Er is nauwelijks een onderbouwingTU Delft deed onderzoek naar de claims van de Commissie: drie kloppen er niet, twee andere onvoldoende onderbouwd van de noodzaak van de maatregelen. Dan kun je wel wat aan die maatregelen schaven, maar of het is wat we écht nodig hebben, weten we nog altijd niet. Ook zijn er beschuldigingen van belangenverstrengeling‘Who Benefits?’ Inside the EU’s Fight over Scanning for Child Sex Content bij de totstandkoming van het voorstel. En dan is er nog het gebruik van microtargeting door de Europese Commissie om het voorstel er doorheen te drukken. Om maar niet te spreken over de emotionele chantage waarbij voorstanders stellen dat elke dag dat je een kritisch debat voert, kinderen in gevaar brengt.

Kinderen verdienen veel beter

Kortom, de (bijna) ingenomen positie van het Europese Parlement is fantastisch. Maar het is slechts een tussenstation op een traject dat gebouwd is op drijfzand. Dat maakt sceptisch en verdrietig. Want waar ging het om? De bescherming van kinderen tegen seksueel misbruik. Die verdienen beter. Die verdienen wetgeving gebaseerd op feiten in plaats van onderbuiken, maatregelen die bewezen effectief zijn en zonder allerlei politieke pleisters.