Met de Big Brother Awards vraagt Bits of Freedom jaarlijks aandacht voor personen, bedrijven en overheden die grove inbreuken hebben gemaakt op de privacy en vrijheid van burgers. Dit jaar is de uitreiking op 15 januari in Vlaams Cultuurhuis de Brakke Grond. Ben jij erbij en stem je mee? Naast een expertprijs die door een vakjury wordt uitgereikt, bepaalt het publiek wie volgens hen een Award in ontvangst mag nemen. Met als tweede van de vier genomineerden: de Koninklijke Marechaussee.

De Koninklijke Marechaussee wilde wel heel graag weten wie er aanwezig waren bij een klimaatactie op Schiphol. Toen het op Schiphol zelf niet mogelijk bleek om de identiteit van alle demonstranten te achterhalen is de marechaussee na overleg met het Openbaar Ministerie (OM) experimenteel te werk gegaan.

De marechaussee heeft sociale media afgestruind op zoek naar accounts die zich positief hebben uitgelaten over actiegroep Extinction Rebellion (XR). Dat kan al zo simpel zijn als het liken van een post. Van deze accounts werden de gezichten van profielfoto’s verzameld en gebruikt voor de identificatie van de demonstranten. De marechaussee lijkt de foto’s te hebben gematcht met de gezichten in CATCH, de massale gezichtendatabank van de politie.

Hiermee plaatst de marechaussee zich in een illuster rijtje van overheidsinstanties dat zich schuldig maakt aan het volgen van mensen en hun politieke voorkeuren op sociale media. Maar daarbovenop maakt zij ook nog eens gebruik van gezichtsherkenning als disproportioneel surveillancemiddel van demonstranten.

Het is welbekend dat gezichtsherkenningstechnologie in een dergelijke situatie ernstige gebreken vertoont. Foto’s die gemaakt worden in een ongecontroleerde setting zijn meestal ongeschikt voor zulke technologie. Het gebruik ervan levert vaak onbetrouwbare resultaten, met een groot risico op foutieve identificatie. Een risico dat de marechaussee op de koop toe nam.De Nieuws BV - 23 augustus 2023 Bij 176 mensen viel een intimiderende brief van het OM op de deurmat waarin zij werden bestempeld tot ‘betrokkene’ vanwege hun vermeende aanwezigheid bij de actie op Schiphol. Meerdere mensen trokken aan de bel omdat zij daar aantoonbaar niet waren geweest. RTL Nieuws - 22 augustus 2023 Achteraf bleek dat te kloppen, en bleken zij ook helemaal niet te lijken op de foto van de persoon die tot de foutieve identificatie leidde.

Surveillancemiddelen schaden onze democratie

De werkwijze van de marechaussee laat zien hoe burgers steeds transparanter worden voor de overheid, en de overheid steeds ondoorzichtiger wordt voor de burger. De marechaussee gebruikte sociale media als een doorzoekbare databank vol persoonlijke gegevens, waaronder mensen hun politieke voorkeuren en gezichtsdata. Ook lijkt zij gebruik te hebben gemaakt van de bestaande, massale databank van de politie met de gezichten van maar liefst 1,5 miljoen personen.Ministerie van Justitie en Veiligheid - 9 oktober 2023 Tegelijkertijd is het voor de mensen die ten onrechte beschuldigd zijn, ook na meerdere keren vragen, nog steeds niet duidelijk hoe dit precies is gegaan. NOS - 25 augustus 2023 De betrokkenen tasten ook nog in het duister of nu alle (onterechte) registraties over hen weer zijn verwijderd.

De werkwijze laat ook zien hoe je gezicht door de inzet van gezichtsherkenningstechnologie wordt gedegradeerd tot wandelende streepjescode. Bits of Freedom - 18 oktober 2023 In staat om gegevens over jou die zich op verschillende plekken bevinden, zonder jouw toestemming of medeweten, aan elkaar te linken. Online, zoals je sociale media profiel of je medisch dossier, of in de fysieke wereld, zoals je aanwezigheid bij een demonstratie of wanneer je in de rij staat bij de supermarkt.

Tot slot laat het zien hoe surveillance door de overheid direct negatief effect kan hebben op onze individuele vrijheden en onze democratie. Want je bedenkt je wel twee keer om die post van Extinction Rebellion te liken als je weet dat je daarmee het risico loopt om in een databank terecht te komen die gebruikt wordt voor gezichtsherkenning. En de drempel om naar een klimaatactie te komen wordt actief verhoogd door de inzet van gezichtsherkenning en intimiderende brieven. Dat noemen we ook wel een chilling effect en dat zorgt ervoor dat mensen zich minder durven uit te spreken.

Opdracht

De Koninklijke Marechaussee moet stoppen met de inzet van zowel sociale media monitoring als gezichtsherkenning, duidelijkheid in begrijpelijke taal geven over de exacte werkwijze die zij heeft toegepast bij het (foutief) identificeren van de demonstranten en elke registratie van mensen die uit die handelingen is voortgekomen, onmiddellijk vernietigen.