Het is zover: de grootste schenders van onze digitale rechten in 2023 zijn bekend! Tijdens de Big Brother Awards op maandag 15 januari werden een publieksprijs én een expertprijs uitgereikt. Van de vier genomineerden koos het publiek met maar liefst 42 procent van de stemmen voor demissionair minister Justitie en Veiligheid Dilan Yeşilgöz-Zegerius. De vakjury koos voor de gezamenlijke nominatie van platformen Meta, X en Telegram. Gelukkig was op de avond ook sprake van positief nieuws: dit jaar ging de Felipe Rodriquez Award voor voorvechters van internetvrijheid naar niet één maar naar zelfs vijf winnaars.

Publieksprijs: demissionair minister Justitie en Veiligheid Dilan Yeşilgöz-Zegerius

Met de Big Brother Awards vraagt Bits of Freedom jaarlijks aandacht voor personen, bedrijven en overheden die een grove inbreuk hebben gemaakt op onze online communicatievrijheid en privacy. De grote publieksfavoriet van deze misschien wel minst begeerde prijs van Nederland was dit jaar demissionair minister Justitie en Veiligheid Dilan Yeşilgöz-Zegerius. Zij was genomineerd voor het aan het lot overlaten van mensen die onterecht op een terreurlijst staan. Dit kan betekenen dat je bij de grens wordt aangehouden en ondervraagd. Of dat je bepaalde landen niet in komt of wordt vastgehouden. Als het aan ons ligt, moet de minister zorgen voor veiliger beleid bij de politie als het gaat over het plaatsen van mensen op een terreurlijst, alsook wanneer er een signalering naar Interpol uitgaat. Daarnaast moet er een plan komen hoe mensen hier bij een onterechte registratie direct vanaf worden gehaald. Dat geldt dus óók voor de mensen die nu nog onterecht op een terreurlijst staan.

Reactie van de Minister van Justitie en Veiligheid:

We zien nog steeds dat er een aanzienlijke dreiging uitgaat van terrorisme en ernstige criminaliteit. Deze dreiging stopt helaas niet bij onze landsgrenzen. Daarom is het cruciaal om gezamenlijk met onze Europese en internationale partners op te treden, informatie te kunnen delen en personen te signaleren die relevant zijn in onderzoeken van terrorisme en ernstige criminaliteit. In het belang van onze vrijheid en veiligheid moeten we deze personen opsporen en vervolgen.

Dit signaleren van personen, door bijvoorbeeld de politie, zal altijd met zorgvuldigheid en volgens nationale en internationale wetten worden gedaan. Ook buitenlandse opsporingsinstanties signaleren personen. Ook dat gebeurt met dezelfde waarborgen. Desondanks is niet altijd te voorkomen dat personen om niet herleidbare redenen gesignaleerd staan. Dat is natuurlijk ontzettend vervelend voor de betrokkene.

Als blijkt dat sprake is van een signalering door een Nederlandse instantie kan betrokkene zich melden bij de signalerende instantie. Mocht een signalering, ondanks alle waarborgen, toch onterecht blijken dan wordt deze uiteraard vernietigd. Het is hierbij mogelijk dat niet alle informatie met betrokkene kan worden gedeeld, bijvoorbeeld omdat het een lopende zaak betreft. Daarnaast kunnen andere landen ook eigen afwegingen maken om iemand te signaleren. Bij een signalering door een ander land dan Nederland zijn de interventiemogelijkheden van Nederland zeer beperkt omdat Nederland niet in de rechtsorde van andere landen kan treden.

Om een helpende hand te bieden aan personen die problemen ondervinden werken we samen met alle betrokken instanties aan een overzicht over hoe iemand per instantie inzage kan krijgen in de eigen gegevens en hoe hiertegen bezwaar kan worden aangetekend.

Expertprijs: Meta, X en Telegram

Volgens de vakjuryleden was er geen twijfel over mogelijk wie volgens hen de Big Brother Award in ontvangst moest nemen: zij kozen voor de platformen Meta, X en Telegram. Deze platformen waren genomineerd voor het ontnemen van een stem van onschuldige mensen in oorlogsgebied. Ook doen ze te weinig aan de moderatie van gedeelde berichten: oproepen tot geweld of zelfs genocide blijven lang beschikbaar en vrijwel onbestraft. De jury typeert dit als 'roekeloos' en heeft er een hard hoofd in dat sociale media platformen de maatschappelijk schadelijke problemen die zij veroorzaken zelf gaan oplossen. Met deze prijs hoopt de jury ook overheden aan te jagen om met nieuwe wetgeving te komen, inclusief aanvullende interventies. Regulering én handhaving zijn volgens hen essentieel.

Maar liefst vijf winnaars voor de positieve Felipe Rodriquez Award

Gelukkig was er ook positief nieuws: tijdens de uitreiking wordt ook jaarlijks een voorvechter van onze digitale rechten in het zonnetje gezet. Deze zogenoemde Felipe Rodriquez Award - naar één van de oprichters van XS4ALL en grondlegger van de digitale burgerrechtenbeweging in Nederland - ging dit jaar maar liefst naar vijf winnaars:

• Robin Pocornie (voormalig student bio-informatica), voor het aankaarten van racistische anti-spieksoftware van de Vrije Universiteit;
• Wido Potters (internet service provider BIT), voor het laten zien dat je tegelijkertijd voor bedrijfsbelang én mensenrechten op kunt komen;
• Muslim Rights Watch Nederland, vanwege hun inzet voor mensen die onterecht op een terreurlijst zijn geplaatst;
• Niels Westerlaken (voormalig functionaris gegevensbescherming bij het ministerie van Buitenlandse Zaken), voor het bij het ministerie aankaarten van het discriminerende algoritme waarmee visumaanvragen worden beoordeeld;
• Expertisecentrum SPOON, voor hun inzet voor een open en controleerbare overheid en uitoefening van Woo-verzoeken (ons recht op openbaarmaking).

We hopen dat zij anderen inspireren om werk te maken van ons recht op communicatievrijheid en privacy. In een interviewserie maken we binnenkort op onze website nader kennis met de vijf winnaars.