Vandaag werd bekend dat Dick Schoof premierskandidaat is. Een man met nogal wat raakvlakken met het werk van Bits of Freedom. We maken ons zorgen. Over de rechtsbescherming van burgers en over de rechtsstaat. We leggen je graag uit waarom. En constructief als we zijn, hebben we voor de aankomende premier ook een leestip.

Bij het ministerie van Justitie en Veiligheid vooral veel Veiligheid

Gedurende zijn loopbaan heeft Dick Schoof in verschillende hoedanigheden voor het ministerie van Justitie en Veiligheid gewerkt. Sinds 2020 is hij er secretaris-generaal (SG), de hoogste ambtenaar. Het ministerie ontving in 2021 van Bits of Freedom de Big Brother Awards OeuvreprijsLees meer over het winnen van de oeuvreprijs. Voor een scala aan privacyinbreuken, maar ook voor het nalaten om op te komen voor de rechtsbescherming van burgers. En dat is niet de enige keer dat dit ministerie voor de Big Brother Awards werd genomineerd. Afgelopen jaar won de minister van Justitie en Veiligheid deze minst begeerde Award nog voor het aan hun lot overlaten van mensen die onterecht op een terreurlijst staanMeer over de Big Brother Awards 2023.

Illegale infiltratie in moskeëen

In Schoof's tijd als chef bij de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV), bleek deze dienst gemeenten te hebben aangespoord om moskeeën te laten infiltrerenMeer over deze illegale vorm van spionage. Volgens NRC hebben zeker tien gemeenten commerciële partijen ingehuurd om heimelijk onderzoek te laten doen in gebedshuizen. De "onderzoekers" namen deel aan het gebed en verzamelden allerlei persoonlijke informatie over bezoekers en bestuursleden. Met naam en toenaam werd er beschreven wie van wie familie was, welke opleidingen mensen hadden gedaan, wie onderling ruzie had en waar mensen in geloofden.

Illegale surveillance door de NCTV

Ook hield de NCTV jarenlang burgers op sociale media in het geniep in de gaten. Vanachter nepaccounts en een apart opgetuigd, 'vuil' IT-systeem dat niet naar de overheid te herleiden was. Binnen het NCTV bestond er geen twijfel over dat de praktijk illegaal was: de wet werd willens en wetens overtredenLees meer over deze illegale surveillancepraktijk.

Encryptie op het spel

Tijdens zijn bewind bij de NCTV, had Schoof het ook op encryptie gemuntSecurity.nl berichtte hierover. Encryptie, van belang voor de vertrouwelijkheid van al onze online communicatie, is voor Schoof een doorn in het oog. Schoof stelde in 2016: "Het feit dat we door encryptie helemaal niet meer bij WhatsApp-berichten kunnen, is ongewenst. In jouw en mijn berichten zijn de diensten niet geïnteresseerd. Als terroristen via dit soort versleutelde netwerken communiceren, willen we dat wel graag breken". De crux is alleen dat je niet enkel de encryptie van slechtwillenden kunt kraken. Of je beschermt iedereen, of je maakt iedereen kwetsbaar. Dit stelden wij in 2016 ook al. Zal onder Schoof het huidige kabinetsstandpunt op encryptie stand houden? We houden ons hart vast.

Een sleepnet voor de AIVD

De nieuwe Wet op de inlichtingen en veiligheidsdiensten, met daarin het omstreden sleepnet, kon ook op goedkeuring van Schoof rekenen. Hij noemde het internet in 2016 een "black box" en stelde dat de nieuwe wet het enkel mogelijk zou maken dat de diensten gericht mensen zouden volgen. Niets was natuurlijk minder waar. Onder zijn bewind (Schoof was tussen 2018 en 2020 directeur) bleven de diensten vragen om meer bevoegdheden, en kwamen ze belangrijke waarborgen rondom het gebruik van gegevens van burgers niet na. We dienden er een klacht over in waarna de AIVD verplicht werd vijf bulkdatasets te vernietigen.Lees meer over de achtergrond van onze klacht.

Leestip voor de nieuwe premier

Wanneer we lezen dat de rechtsstaat onder druk staat, gaat het vaak om dreigingen van buitenaf. De criminele onderwereld en buitenlandse machten die onze samenleving willen ontwrichten. Maar ook onze eigen overheid vormt een bedreiging voor de rechtsstaat. Door teveel macht naar zich toe te trekken, de tegenmacht te beknotten, en stelselmatig de wet te overtreden. Want wie zich niet laat limiteren door de wet, kan zich er ook niet door laten legitimeren. We hopen dat Dick Schoof zich als premier inzet voor de rechten en veiligheid van alle burgers. En dat hij geleerd heeft van het verleden.

Constructief als we zijn, hebben we daarom voor de aankomende premier één leestip, namelijk ons recent uitgebrachte advies aan de staatscommissie rechtsstaat. Deze commissie heeft als opdracht om vanuit het perspectief van de burger het functioneren van de rechtsstaat te analyseren en voorstellen te doen voor versterking ervan. De adviezen van Bits of Freedom aan deze commissie gaan over het belang van rechtmatig handelen, het beschermen en stutten van de tegenmacht, het belang van de vrijheid van meningsuiting en het recht op gelijke behandeling.

We staan er uiteraard voor open onze ideëen nader toe te lichten.