Op 17 februari 2024 ging de Digital Services Act volledig gelden: de Europese wet die gebruikers moet beschermen tegen (de macht van) grote online platformen. Hoe staat het er nu, een half jaar na de invoering van de wet, voor? Doet de wet wat die belooft? Is er nog ruimte voor verbetering?

De Digital Services Act: wat is dat ook alweer?

De Digital Services Act, of kort: DSA, is een Europese wet waarin regels staan voor online platformen. Hoe groter het online platform, hoe strenger de regels. Zogenaamde 'Very Large Online Platforms en Search Engines', dat zijn er een stuk of twintig, moeten zich aan de strengste regels houden. Dat zijn bijvoorbeeld Meta's Instagram en Facebook, maar ook het Nederlandse Booking. De wet probeert het willekeurige beleid van dominante platformen wat in te perken, en daardoor gebruikers van die platformen beter te beschermen.

Gebruikers hebben door deze wet bijvoorbeeld recht op waarborgen als hun content verwijderd wordt (zo'n beslissing moet gemotiveerd worden en de gebruiker mag in bezwaar gaan) en mogen advertenties niet meer gebaseerd worden op gevoelige gegevens zoals religie of politieke voorkeur. Op onze website www.jouwplatformrechten.nlCheck hier jouw platformrechten leggen we uit welke problemen er aan de DSA vooraf gingen en welke oplossingen de wet daarop heeft verzonnen. De website biedt ook een duidelijke stap-voor-stap gids voor gebruikers om hun nieuwe rechten ook echt af te dwingen (bijvoorbeeld: hoe stel je een niet geprofileerd algoritme in?).

De Europese Commissie

De Europese Commissie heeft een belangrijke taak bij de DSA, zij houdt namelijk toezicht op de ongeveer twintig allergrootste online platformen. De Commissie neemt die taak uitermate serieus en stuurt bijna elke week wel een persbericht uit over hun DSA-werkzaamheden. We zetten er een aantal voor je op een rijtje.

• De Commissie wees steeds meer platformen aan als 'Very Large Online Platforms', waardoor zij zich aan de strengste regels moeten houden. Dat waren er in eerste instantie negentien, maar daar zijn onder andere Shein, Temu en XNXX bijgekomen.
• De Europese Commissie startte een aantal procedures en onderzoeken naar grote platformen. Ze nemen daarin vaak zelf het initiatief, dat kunnen wij alleen maar aanmoedigen. De Commissie beval Twitter/X om meer informatie te verstrekken over diens contentmoderatie team. Geen slecht idee, want uit het transparantierapport van X bleek dat het miljardenbedrijf maar één iemand heeft voor contentmoderatie in Nederland. Ook startte de Commissie een onderzoek naar Meta's Instagram en Facebook. Hierbij wordt gekeken naar bedrieglijke advertenties en politieke content. Wij maken ons zorgen om de verslavende werking van grote online platformen, en we zijn niet de enige. De Europese Commissie startte een procedure op grond van de DSA tegen Meta, omdat ze zich zorgen maakt om minderjarigen op de app, onder andere vanwege de verslavende werking van algoritmen.
• De Commissie organiseerde ook een aantal ronde tafels voor het maatschappelijk middenveld, waar ook wij waren uitgenodigd. Bij één van die ronde tafels waren we aanwezig. Het is fijn dat er aandacht wordt besteed aan de rol van burgerrechten organisaties bij de uitvoering van de DSA.
• Ook de Digital Markets Act bleef niet bij een papieren werkelijkheid: de Europese Commissie oordeelde dat het "pay or consent"-model van Meta niet aan die wet voldoet. Wij zijn groot tegenstanders van dit verdienmodelLuister hier onze podcast over pay or okay en vinden het dan ook top dat de DMA er een stokje voor steekt.

We kunnen concluderen dat de Europese Commissie zéker niet heeft stilgezeten. Dat is in principe goed, want dat betekent dat ze hard bezig zijn om de wet te handhaven en hun taak als toezichthouder serieus nemen. We zijn ook benieuwd tot welke concrete veranderingen bij de grote platformen het beleid van de Commissie gaat leiden. De uitstraling van een procedure of onderzoek is natuurlijk spannend en veelbelovend, maar wij zijn pas echt tevreden als zo'n procedure leidt tot aanpassingen van de giftige mechanismen van grote platformen.

Nederland

In Nederland houdt de Autoriteit Consument en Markt (ACM) toezicht vanuit de DSA. Of nou ja, de ACM is nog niet helemaal officieel aangewezen. Daar zit ook gelijk het probleem: de ACM heeft daardoor nog niet alle bevoegdheden en loopt dus een beetje achter op de DSA. De Autoriteit zou bijvoorbeeld 'trusted flaggers' (entiteiten wiens meldingen van illegale content voorrang krijgen) mogen aanwijzen, maar is daartoe nog niet bevoegd. Wel publiceerde de ACM al een leidraad voor aanbieders van digitale diensten (platformen). Ook probeert de ACM zonder bevoegdheden toch onderzoek te doen en druk uit te oefenen: zo stelde de Autoriteit vast dat veel bedrijven nog niet voldoen aan de DSA en/of Platform-to-Business verordening. Ook fijn: gebruikers van online platformen kunnen daar over klagen bij de ACM. We hopen dat de ACM gauw echt als Nederlandse Digitale Diensten Coördinator aan de slag mag. Dan liggen er bijvoorbeeld een aantal certificeringstaken klaar voor de toezichthouder, wij zijn benieuwd hoe deze worden ingevuld. Ook sporen we de ACM aan om wat aan publieksbewustwording te doen rondom de DSA. Te veel platformgebruikers zijn zich niet bewust van hun (nieuwe) rechten, dus het wordt hoog tijd dat ze daarop gewezen worden.

De Nederlandse rechter speelt ook een rol in de handhaving van de DSA: het is immers een wet, en platformen moeten zich daaraan houden. Als ze dat niet doen kan de rechter ze daarop aanspreken. En dat is ook al een keer gebeurd in een zaak tussen Twitter/X en een gebruiker van dat platform. De rechter oordeelde daar op basis van de DSA dat X gebruikers niet zomaar mag 'shadowbannen' nadat de eiser opmerkte dat zijn account ineens onvindbaar was, zonder dat hij hierover op de hoogte was gesteld door X. De DSA schrijft voor dat gebruikers recht hebben op een notificatie en motivatie van een beperking van hun account en dat er een effectief contactpunt voor de gebruiker ter handen moet zijn. Dat was er niet, dus X overtrad de DSA. Wat ons betreft een goede zaak en hopelijk ook een voorbeeldzaak: shadowbanning is onacceptabel en zou nergens mogen zijn toegestaan.

Ons werk

Na meer dan twee jaar lobbyen voor de totstandkoming van de DSA, zagen wij voor onszelf ook een rol bij de implementatie en handhaving van de wet.

• Allereerst gingen we live met onze 'Blijf Luid'-campagne waarin we kritische stemmen en het maatschappelijk middenveld opriepen om luid te blijven op sociale media. Daarbij hoort onze website jouwplatformrechten.nlCheck hier jouw platfomrechten! waarop iedereen diens platformrechten kan nagaan.
• Samen met een aantal andere organisaties dienden we een klacht in tegen LinkedIn op basis van de DSA. We waren er achter gekomen dat adverteerders op LinkedIn hun advertenties kunnen richten op groepen. Uit de namen van die groepen bleek gevoelige informatie, bijvoorbeeld over religie, politieke voorkeur of geaardheid. Dat was volgens ons in strijd met de DSA. De CommissieLees hier het persbericht van de Europese Commissie nam onze klacht serieus en kwam gauw met een statement, waarna LinkedIn de optie om op groepen te targetten afslootLees hier meer over onze overwinning!. We hopen de komende tijd nog meer klachten in te kunnen dienen met een even succesvol resultaat.
• We spreken ons te pas en te onpas uit over de DSA. Zo waren we in mei te gast in de Tweede Kamercommissie Digitale ZakenKijk hier onze bijdrage in de Tweede Kamer terug waarin we ons uitspraken over de Nederlandse Uitvoeringswet van de DSA.

En nu?

De DSA is nog lang niet 'af': er zullen nog vele onderzoeken, procedures en klachten volgen tot we echt alles uit de wet hebben gehaald. Dat is waar wij ons de komende tijd in ieder geval mee bezig gaan houden, en we moedigen alle toezichthouders aan om hetzelfde te doen.