Bij de afgelopen Europese verkiezingen bracht bijna de helft van de kiesgerechtigden hun stem uit. Dit is verrassend hoog gezien het feit dat veel kiezers slechts een beperkt idee hebben van hoe deze keuze hen uiteindelijk raakt. Toch worden steeds meer belangrijke beslissingen op Europees niveau genomen. Veel beleid in Nederland is het gevolg van Europese wetten en raakt ons allen in ons dagelijks leven. Dat we collectief het gevoel hebben dat dit ver van ons bed staat, is niet zo gek. De media besteden nauwelijks aandacht aan Europese besluitvorming.

Dat staat haaks op hun rol in een gezond democratisch klimaat: het informeren van de samenleving. Dit bevordert publieke discussie en helpt bij het vormen van een collectief bewustzijn en consensus over belangrijke maatschappelijke kwesties. Dat stelt de burger in staat geïnformeerde beslissingen te nemen, bijvoorbeeld bij verkiezingen. Het maatschappelijk middenveld, waar organisaties zoals Bits of Freedom en Amnesty International onderdeel van uitmaken, heeft die aandacht ook nodig: het is moeilijk om mensen mee te nemen in problemen die ze niet kennen.

De basis is simpel. De Europese Commissie maakt wetsvoorstellen voor de Europese Unie. De vertegenwoordiging van het Europese volk (het Europees Parlement) en de vertegenwoordiging van de regeringen van de lidstaten (“de Raad”) bepalen vervolgens ieder voor zich hun eigen standpunt over dat wetsvoorstel. Maar dit gebeurt grotendeels buiten het zicht van journalisten en het maatschappelijk middenveld. Wat we wél weten, komt vaak uit gelekte documenten. Het publiek krijgt alleen het staartje daarvan mee. Zodra het parlement en de regeringen hun standpunt helder hebben, beginnen de onderhandelingen met de Europese Commissie over een compromis. Ook dat gebeurt achter gesloten deuren en in de regel lekt over deze gesprekken nóg minder uit. Niemand ziet de koehandel met onze rechten en vrijheden.

De ongrijpbaarheid van dit proces wordt verder vergroot door talloze stemmingen. Ambtenaren die de onderhandelingen voor de lidstaten voeren, bereiken overeenstemming op basis van zogenaamde 'pre-votes'. Die zijn geheim. Wanneer ministers zich daarna publiekelijk uitspreken in een nieuwe, formele, stemming, staat de uitkomst dus vaak al vast. En omdat dit proces niet in strakke regels is vastgelegd, is de praktijk sterk afhankelijk van de houding van de steeds wisselende voorzitter van de Raad. Dat maakt het hele proces onvoorspelbaar. Eindredacties vinden dat complex.

Zowel de Raad als het parlement kunnen zelfs besluiten zo’n stemming over te slaan. Dat betekent dat het standpunt van een voorbereidende werkgroep ongezien het standpunt wordt van de hele volksvertegenwoordiging. Niet alle parlementariërs hebben zich dan kunnen uitspreken, en de media missen hun haakje. Journalisten vertellen ons altijd dat hun eindredactie een 'haakje' nodig heeft als ze een verhaal willen brengen. Dat is een cruciaal en zichtbaar moment om het nieuwsitem aan op te hangen, zoals een controversiële uitspraak van een politica of een schandaal. Maar die haakjes komen vaak te laat in het proces om echt invloed te hebben.

Er is dus een groot probleem. Door de manier waarop het Europese wetgevingsproces functioneert, is het moeilijk voor de media om erover te verhalen. Het proces is te traag, onvoorspelbaar en gebeurt grotendeels achter gesloten deuren. Maar de beslissingen die worden genomen, hebben gigantisch veel impact op ons dagelijks leven. Je kunt er vergif op innemen: hoe meer impact de beslissing, hoe geheimer het politieke debat.

Maar Europa is te belangrijk om links te laten liggen. Dit moet anders. De media hebben een cruciale rol in onze democratische rechtsstaat. Ze horen machthebbers ter verantwoording te roepen, de beslissingen van beleidsmakers te bevragen en het publiek te informeren. Dat is altijd belangrijk, maar misschien wel des te meer als het proces van de macht onvoorspelbaar en ondoorzichtig is.

Daarom doen we een oproep aan alle hoofdredacties: pak de rol die je hebt met verve. Omarm het wazige en allesbehalve democratische besluitvormingsproces. Investeer in je aanwezigheid in Brussel. Dwing Europese politici tot meer transparantie. Bevraag het proces en forceer zicht op de onderhandelingstafels waar de ingrijpende beslissingen feitelijk worden genomen. Maak een toegankelijk verhaal voor ons, de burgers, jullie publiek. We hebben jullie hard nodig en denken uiteraard graag mee.