Als het aan de regeringen van de Europese lidstaten lag, hadden ze gisteren eindelijk een klap gegeven op het dramatische wetsvoorstel dat de vertrouwelijkheid van onze communicatie ondermijnt. Zo ver kwam het niet, deels omdat Nederland het voorstel niet kon steunen. Waar staan we nu? Wat gaat er komen?

Wat ging er aan vooraf?

De regeringen van de lidstaten van de Europese Unie, samen in “de Raad”, onderhandelen al twee jaar lang over een desastreus wetsvoorstel. De Europese Commissie wil dat overheden platforms kunnen dwingen mee te kijken met alle berichtjes van al hun gebruikers, op zoek naar strafbaar materiaal. Dat betekent niets anders dan grootschalige en ongerichte surveillance, het nutteloos maken van encryptie en het ondermijnen van de vertrouwelijkheid van communicatie. Volgens de Commissie is het bedoeld om kinderen en jongeren te beschermen, maar de voorgestelde maatregelen schaden iedereen, inclusief die kinderen en jongeren. De ambtenaren van het ministerie van Justitie en Veiligheid willen het maar al te graag. Gisteren zouden de Europese justitie-ministers bij elkaar komen om in te stemmen met hun eigen, niet minder desastreuze, wijzigingsvoorstel.

Waar staan we nu?

Maar zover kwam het dus niet. De ambtenaren van Justitie werden vorige week, na brede kritiek van buiten én binnen de overheid, teruggeflotenSucces! Kabinet geeft geen steun aan EU voorstel dat encryptie ondermijnt. Instemmen zou te grote risico’s met zich meebrengen voor de digitale weerbaarheid van ons land, zo stelde de AIVD. En dus, zei de minister van Justitie en Veiligheid, kan Nederland niet instemmen. De voorzitter van de Raad voelde nattigheid: een meerderheid was daarmee onwaarschijnlijk geworden. En dus werd het voorstel niet meer ter stemming gebracht tijdens het voorbereidende overleg van diplomaten van vorige week. Een belangrijk gegeven, want de uitslag van die stemming bepaalt ook de uitslag van de stemming op het niveau van de ministers. Die zaten gisteren om de tafel, tijdens de zogenaamde JBZ-Raad. De agenda daarvan was al aangepast: er zou alleen nog maar over de voortgang gerapporteerd worden. Al zou je, met twee jaar impasse, misschien beter van een gebrek aan voortgang kunnen spreken.

Intussen zit de Tweede Kamer niet stil. Eerder deze week werd een motie aangenomenLees hier de motie van het lid Kathmann die de regering verzoekt "zich blijvend en ondubbelzinnig uit te spreken tegen toekomstige voorstellen die een detectiebevel mogelijk maken" en heel snel met een alternatief Europees voorstel te komen. En goed om te realiseren: deze motie is ondertekend door alle partijen, behalve de VVD en de christelijke partijen.

Wat gaat er komen?

Geen idee. Dat weet niemand. Hongarije is tot het einde van het jaar voorzitter. In theorie kunnen zij tot begin december met een nieuw voorstel komen. Eerlijk gezegd zien we dat niet meer gebeuren. Het land was er op gebrand om de lidstaten op één lijn te krijgen. Dat is nu niet gelukt. Zouden ze dan nu nog een verrassing in de hoge hoed hebben? Onwaarschijnlijk, maar je weet het nooit. En natuurlijk kan ook de Europese Commissie nog politieke spelletjes spelen. Zo gaan er bijvoorbeeld de geruchten de ronde dat ze één van de twijfelende lidstaten een lokkertje voorhoudt: in ruil voor een voorstem een belangrijkere post in de nieuwe Commissie. Tegen dat soort politieke spelletjes kunnen wij niet zo heel veel. Als er geen verrassingen zijn, dan zal het verdere verloop vooral afhangen van de volgende voorzitter van de Raad. Dat is Polen. En die zijn fel tegenstander.

En wat doet Bits of Freedom?

Natuurlijk zitten we niet stil. Zolang dit voorstel niet van tafel is, ligt het erop. Het argument dat de ambtenaren van het Ministerie van Justitie en Veiligheid, net als de verantwoordelijke Eurocommissaris, daarvoor gebruiken: think of the children! Maar precies daarom moet Nederland inzetten op maatregelen die bewezen effectief zijn, juridisch houdbaar en zonder collateral damage. Daar knokken we, voor en achter de schermen, keihard voor.