De wereldwijde internetvrijheid is voor het veertiende achtereenvolgende jaar afgenomen. In 27 landen zijn de omstandigheden verslechterd en in 18 andere verbeterd, volgens Freedom on the Net 2024: The Struggle for Trust Online. Uit het rapport dat op 16 oktober 2024 werd uitgebracht door Freedom House bleek dat de internetvrijheid in Nederland kan worden aangemerkt als 'vrij'. Het was de eerste keer dat Nederland werd meegenomen in de index, met Bits of Freedom als auteur van het rapport.

Belangrijkste ontwikkelingen in Nederland (1 juni 2023 - 31 mei 2024)

Tijdens de onderzochte periode was de internetvrijheid in Nederland sterk. Dit kwam door sterke toegankelijkheid tot het internet, beperkte websiteblokkades en proportionele wetten die de online inhoud reguleren. Echter was er bezorgdheid over de wettelijke intimidatie van journalisten online en de toegenomen reikwijdte van de controlebevoegdheid van de staat, die is gebruikt om activisten te controleren.

Belangrijkste ontwikkelingen in Nederland:

• Tijdens de verslagperiode is de regering begonnen met de implementatie van de Digital Services Act (DSA), een wet van de Europese Unie (EU). De wet legt platformen onder andere verplichtingen op met betrekking tot transparantie en risicobeperking. In februari 2024 werd de Autoriteit Consument en Markt (ACM) aangesteld als coördinator digitale diensten onder de DSA.
• In oktober 2023 nam het Nederlandse parlement een tweede motie aan waarin de regering werd opgeroepen EU-wetgeving te verwerpen die versleuteling doorbrekende maatregelen zou introduceren, zoals device-side scanning en achterdeurtjes in versleutelde diensten.
• In maart 2024 nam het parlement de Tijdelijke wet cyberoperaties aan, die inlichtingendiensten extra bevoegdheden geeft. Sommige overheidsfunctionarissen en het maatschappelijk middenveld - waaronder Bits of Freedom - betoogden dat deze bevoegdheden buitensporig zijn.

Belangrijkste wereldwijde bevindingen uit het rapport

Uit het rapport bleek dat regeringen in ten minste 25 van de 72 onderzochte landen internettoegang afsloten, de toegang tot sociale media platformen beperkten of websites met politieke, sociale en religieuze uitingen blokkeerden tijdens verkiezingsperiodes; vaak met de bedoeling om de resultaten te beïnvloeden.

Buiten verkiezingsperiodes werden internetgebruikers in ten minste 56 landen gearresteerd vanwege hun politieke, sociale of religieuze uitingen. Mensen werden fysiek aangevallen of gedood als vergelding voor hun online activiteiten in een recordaantal van tenminste 43 landen. Sommige van de ernstigste misbruiken vonden plaats in de context van gewapende conflicten. Door het afsluiten van het internet tijdens dergelijke gevechten kwamen burgers in een informatievacuüm terecht, konden journalisten geen verslag uitbrengen over het geweld en werd de levering van levensreddende hulp belemmerd.

Belangrijkste wereldwijde bevindingen:

• De wereldwijde internetvrijheid is voor het 14e jaar op rij afgenomen. In 27 van de 72 landen die werden onderzocht door Freedom on the Net 2024 nam de bescherming van de mensenrechten online af, terwijl er in 18 landen sprake was van verbetering. Kirgizië kende de grootste daling (-4) op de 100-puntenschaal van het rapport, gevolgd door Azerbeidzjan (-3), Wit-Rusland (-3), Irak (-3) en Zimbabwe (-3). Daarentegen verbeterde de internetvrijheid het meest in Zambia (+3), waar ruimte ontstond voor online activisme.
• Myanmar en China staan op de wereldranglijst van landen met de slechtste internetvrijheid. Myanmar daalde (-1) en haalde samen met China de slechtste totaalscore in het rapport (9). Dit is de eerste keer in tien jaar dat een land zo laag scoort als China. Sinds het leger van Myanmar in 2021 de macht greep door middel van een staatsgreep, heeft het gewelddadig gereageerd op afwijkende meningen. Het gebruikte een uitgebreid censuur- en surveillancesysteem om kritiek de kop in te drukken en zette duizenden mensen gevangen voor hun online uitingen.
• Het vermogen van kiezers om geïnformeerde beslissingen te nemen en volledig deel te nemen aan het verkiezingsproces werd ondermijnd door censuur en manipulatie van inhoud. In ten minste 25 van de 41 onderzochte landen die landelijke verkiezingen hielden of voorbereidden tijdens de verslagperiode, blokkeerden regeringen websites met politieke, sociale en religieuze uitingen; beperkten ze de toegang tot sociale mediaplatforms; of sloten ze de internetverbinding helemaal af. In minstens 21 van de 41 landen manipuleerden regeringsgezinde commentatoren online informatie, waarbij ze vaak onwaarheden verkondigden over het democratische proces zelf. Ondertussen werd er een rem gezet op onafhankelijke fact checkers en onderzoekers.
• Generatieve AI werd ingezet tijdens grote verkiezingen. Generatieve AI-tools werden door partijen en kandidaten gebruikt om aansprekende memes te maken, de spot te drijven met politieke tegenstanders, een diverser publiek te bereiken en zelfs om de staatscensuur te omzeilen in de meest autoritaire omgevingen. In de meer verontrustende gevallen gebruikten kwaadaardige actoren generatieve AI om valse en misleidende informatie te creëren, als aanvulling op oudere methoden van contentmanipulatie. De praktische moeilijkheid om generatieve AI-campagnes te identificeren en analyseren heeft echter bijgedragen aan een grote onderzoekshiaat in het begrijpen van de impact van de technologie.
• Veel regeringen hebben tijdens hun verkiezingsperiode maatregelen genomen om onbetrouwbare informatie aan te pakken, met gemengde resultaten voor de internetvrijheid. De interventies omvatten het handhaven van regels met betrekking tot online inhoud, het ondersteunen van initiatieven op het gebied van fact-checking en digitale geletterdheid, en het aannemen van nieuwe richtlijnen om het gebruik van generatieve AI in campagnes te beperken. Hoewel sommige maatregelen de vrijheid van meningsuiting en de toegang tot diverse informatie niet voldoende beschermden, kwamen de meest veelbelovende modellen uit Zuid-Afrika, Taiwan en de Europese Unie.

Over het rapport

Het rapport identificeert stappen die beleidsmakers, regelgevers en techbedrijven kunnen nemen om internetvrijheid te bevorderen. Klik hier om het volledige rapportNaar het volledige rapport te lezen.

Freedom on the Net is een jaarlijks onderzoek naar mensenrechten in de digitale wereld. Het project beoordeelt nu de internetvrijheid in 72 landen, die 87 procent van de internetgebruikers ter wereld vertegenwoordigen. Dit rapport, het 14e in de reeks, bestrijkt ontwikkelingen tussen juni 2023 en mei 2024. Meer dan 95 analisten en adviseurs hebben bijgedragen aan de editie van dit jaar, waarbij een standaardmethodologie werd gebruikt om de internetvrijheidsscore van elk land te bepalen op een schaal van 100 punten, met 21 afzonderlijke indicatoren die betrekking hebben op belemmeringen voor toegang, beperkingen op inhoud en schendingen van gebruikersrechten. Het Nederlandse rapport is hier te vinden.