Afgelopen weken was er veel nieuws over Teens, een tienerversie van Meta's Instagram. Experts zijn daar, terecht, kritisch op: de aanpassingen zijn een papieren tijger die vooral de privacy van kinderen schaden. Meta ontwijkt hiermee de verantwoordelijkheid voor hun verslavende en giftige app. Dat er wordt gezocht naar een manier om jongeren te beschermen, is niet gek, want jongeren kampen met telefoonverslavingen en komen steeds extremere content tegen.

Maar de oplossingsrichting hoort niet vanuit Meta, een commercieel bedrijf, te komen. Als alternatief komt er vanuit bezorgde ouders en beleidsmakers de roep om strenge leeftijdsverificatie en leeftijdsbegrenzing, waarbij mensen hun leeftijd moeten aantonen door bijvoorbeeld hun paspoort te uploaden. Een slecht idee, want dat is een enorme inperking van de privacy. Er zijn veel effectievere oplossingen. Als samenleving moeten we enerzijds blijven inzetten op opvoeding, en anderzijds op het reguleren van sociale media via wetgeving door verslavende elementen te verwijderen en mensen meer controle te geven over hun online omgeving.

Onderliggende problematiek

Het is inmiddels welbekend dat de problemen met de mentale gezondheid van jongeren de laatste tien jaar zijn toegenomen. Velen, waaronder de sociaal psycholoog Jonathan Haidt, zijn er van overtuigd dat sociale media de grote oorzaak is van deze problematiek. In zijn boek 'de angst generatie' roept Haidt dan ook op tot een strikte leeftijdsbegrenzing van 16 jaar. De wetenschappelijke onderbouwing hiervoor is - zowel internationaal als in Nederland - zeer omstreden. Tegelijkertijd weten we ook dat Big Tech niet bepaald het beste voor heeft met jongeren. Jongeren verdienen dan ook bescherming en begeleiding.

Maar vanuit het oogpunt van ontwikkeling is het een naïef idee dat jongeren ineens op hun 16de klaar zouden zijn voor sociale media. Juist de vroege adolescentie is een belangrijke periode waarin jongeren optimaal in staat zijn te leren omgaan met deze nieuwe sociale werkelijkheid. Sociale media heeft ook vele voordelen, die positief bijdragen aan hun ontwikkeling. Jongeren die niet in het standaard plaatje vallen, kunnen er bijvoorbeeld steun vinden bij gelijkgestemden. De sterke focus op de leeftijdsbegrenzing van sociale media leidt af van belangrijkere, en oplosbare, problemen, zoals de hoge prestatiedruk en tekorten in de jeugdzorg.

Sociale media moet anders

De grote problemen door sociale media hebben te maken met de verslavende mechanismen van de platformen en het gebrek aan controle over de content. Het verdienmodel is erop gericht om gebruikers zo lang mogelijk aan hun platform te binden, zodat ze zoveel mogelijk advertenties te zien krijgen. Daarom speelt YouTube automatisch de volgende video af en komt er letterlijk nooit een einde aan je feed op Instagram of TikTok. Daarnaast zijn de aanbevelingsalgoritmen - die bepalen welke content je in welke volgorde te zien krijgt - zo ingericht dat gebruikers zo lang mogelijk online blijven. Extreme content komt daardoor bijvoorbeeld bovendrijven.

Dit soort ontwerpmechanismen moeten beter worden gereguleerd (en in veel gevallen verboden). Bovendien beschermen we dan niet alleen jongeren, maar ook volwassenen.Weet jij al wat jouw huidige rechten zijn op sociale media? Kijk op jouwplatformrechten.nl Zonder die manipulerende trucs en met meer controle over de content blijven de voordelen van sociale media bestaan (laagdrempelige toegang tot het publieke debat, internationale verbinding, etc.) zonder de (verslavings)risico's. Een win win! De Digital Fairness Act die de Europese Commissie recent heeft aangekondigd zou daarin veel kunnen betekenen.

Rol van ouders

Natuurlijk ligt niet alle verantwoordelijkheid bij Big Tech of overheden, ook ouders spelen een belangrijke rol. Zij bepalen wanneer het kind een smartphone krijgt, welke apps er op komen en dat de jongeren de juiste leeftijd invoeren. Ouders moeten beter worden ondersteund in hun digitale geletterdheid en hoe ze met hun kinderen over social media kunnen praten. Uit onderzoek blijkt dat een positieve en constructieve houding werkt, tegenover restrictief opvoeden. Ook scholen kunnen bijdragen aan het digitaal opvoeden van jongeren.

Conclusie

De problemen die sociale media voor jongeren creëren, zoals overmatig gebruik en polarisatie, worden niet aangepakt door strenge vormen van leeftijdsverificatie. Dat zorgt eigenlijk alleen maar voor een privacy inperking en sluit jongeren af van de positieve kanten van sociale media. Veel effectiever is inzetten op de wortel van het probleem door de verslavende en manipulerende mechanismen van sociale media te reguleren en ouders te steunen in het digitaal opvoeden. Dus zoals Big Tech-criticus Sohsana Zuboff schrijft "laten we deuren dicht doen, maar niet de verkeerde".