"De politie bewaart alles, van iedereen, altijd. Dat is in strijd met de wet", kopte Follow the Money (FTM) afgelopen maand. Het is een van de vele voorbeelden waarbij de politie zich niet aan de wet houdt. En niet per ongeluk, maar willens en wetens, zoals uit de door FTM opgevraagde stukken blijkt. Er is sprake van institutionele arrogantie.

Wetten hebben we niet voor niets. Anders zou het overtreden ervan ook niet zo erg zijn. En daar zit nu net de crux. Wetgeving over persoonsgegevensbescherming beschermt niet alleen onze gegevens, maar ook onszelf. Wanneer die wet voorschrijft dat gegevens moeten worden vernietigd, beschermt dit ons tegen misbruik. Niet alleen door kwaadwillenden die de gegevens hebben bemachtigd, maar ook - of juist - door de politie zelf. Opsporingsdiensten staan er namelijk om bekend dat ze neigen om gegevens die ze hebben, ook daadwerkelijk te gebruiken. Ook voor andere doeleinden dan waarvoor zij zijn verzameld; terwijl dat niet mag. Zo is ook de massale databank van de politie die zij gebruikt voor gezichtsherkenning, CATCHMeer artikelen die wij eerder schreven over CATCH, ooit begonnen.

Dit risico op misbruik is niet het enige waar de wet ons tegen beschermt. De handelswijze van de politie om gegevens niet te verwijderen was, zo blijkt uit het stuk van FTM, gebaseerd op een afspraak met de minister. En dat is gevaarlijk. Wetten horen boven dergelijke afspraken te staan. De wet is een weergave van de politieke afweging hoe ver we vinden dat de politie mag gaan, en waar we vinden dat de inbreuk op ons fundamentele recht op privacy te groot is. Wanneer de politie haar boekje te buiten gaat, handelt zij dus ook op een manier die geen democratisch draagvlak kent. En wanneer een minister in hun eentje bepaalt hoe ver de politie mag gaan en daarbij de democratische checks and balances politiseert die een politiek onafhankelijk instituut. Een stap die de democratie kwetsbaar maakt voor een autoritair bewind.

Een vraag die bij ons opkomt: wie beschermt ons tegen de politie? Het is dus in elk geval niet de wet. Is het dan misschien het toezicht? De Autoriteit Persoonsgegevens (AP) is er al sinds 2019 van op de hoogte dat de politie, tegen de wet in, de gegevens niet vernietigd. Nu blijkt dat de politie tegen de AP loog over de reden ervan en er bewust voor koos de wet te negeren. Dan verwacht je toch dat de knuppels uit de kast worden gehaald? In plaats daarvan vraagt de toezichthouder om opheldering. Vraag de leugenaar of ie liegt...

Terwijl juist de toezichthouder toch doordrongen moet zijn van de urgentie en een goed overzicht heeft van de omvang van de gegevens. De politie houdt zich stelselmatig niet aan de wet en bewaart gegevens niet alleen wat langer, maar vernietigt ze simpelweg niet. Het is daardoor een kwestie van tijd voor zij gegevens over ons allemaal heeft. En een kwestie van politieke grillen wat zij ermee zal doen. Dit is weer een reden om de rechtsstaat te versterken.