'SPECIALE BLACK FRIDAY DEAL, BESTEL NU' of soortgelijke leuzen zul je deze weken veel (gaan) zien op het internet, want het is op 29 november Black Friday: een dag — en inmiddels week — van extreme kortingen. Veel webshops prijzen deze kortingen aan via zogenoemde deceptive patterns. Dat zijn (design)trucjes om mensen te manipuleren. Die zijn in drie Europese wetten verboden, maar webshops lijken daar lak aan te hebben. We lichten er een aantal toe ter illustratie.

 

Schaarste creëren

Black Friday is maar eens per jaar en veel bedrijven spelen daar gretig op in. Bijvoorbeeld door leuzen als 'Beperkte voorraad, bestel snel', 'op=op' of 'nog vier beschikbaar'. Hierdoor geven online platformen en webshops het gevoel dat dit je enige kans is om dit product voor die (verlaagde) prijs te kopen. Mensen zijn daardoor misschien eerder geneigd om een aankoop te doen, dan wanneer webshops deze tijdsdruk niet zouden opleggen.

Winkelmandjes ongevraagd vullen

Soms voegen webshops ongevraagd producten toe aan je winkelmandje. Als je een televisie in je online winkelmandje gooit, worden een soundbar, HDMI kabel en mediaspeler — ter waarde van honderden euro's — automatisch toegevoegd. Als je even niet oplet, geef je geld uit aan spullen die je helemaal niet wilde kopen. Door deze manipulatieve techniek wordt jouw keuzevrijheid beperkt.

Neppe prijzen

Bij (Black Friday) deals staan vaak twee prijzen: de prijs vóór de korting (adviesprijs) en de lagere prijs na de korting, vaak aangeduid in rode cijfers. Maar die adviesprijs klopt vaak helemaal niet. Webshops verhogen regelmatig de originele prijs, zodat de korting hoger lijkt. Daardoor denken mensen dat ze veel korting krijgen, terwijl dat eigenlijk wel meevalt. Hoe hoger de korting, hoe verleidelijker het is om een product aan te schaffen. Weer zo'n truc die ervoor zorgt dat mensen meer kopen dan ze eigenlijk van plan zijn.

Keuzevrijheid?

Eén van de meest voorkomende deceptive patterns is de cookie-bannerWat cookies doen en hoe je ze kunt verwijderen lees je hier.: je komt op een website en krijgt een pop-up met de vraag of je cookies wil accepteren. Je kunt op 'ja' klikken, die knop is vaak groot, kleurrijk en ongecompliceerd. De nee-knop is vaak niet te vinden, je kunt alleen op 'cookievoorkeuren beheren' klikken. En als je daar op klikt moet je nog allerlei dingen aan- en uitzetten, waar je waarschijnlijk helemaal niks van begrijpt.

Webshops doen dit ook. Ze maken bepaalde keuzes aantrekkelijk door knoppen kleurrijk, groot of opvallend te maken. Heb je ooit een saai grijs knopje gezien met 'voeg toe aan winkelwagen'? Vast niet, want die knop ziet er eigenlijk altijd visueel aantrekkelijk uit, zodat mensen er eerder op klikken. Door al die aantrekkelijke knoppen, zijn mensen wederom geneigd om meer te kopen dan zonder die aantrekkelijke knoppen. Sluwe truc!

Wat je kunt doen

Kortom, er zijn genoeg trucs die platformen en webshops gebruiken om ons te manipuleren. Bij Black Friday worden die vooral ingezet om ons zo veel mogelijk te laten kopen. Voor nu kun je hier melding van maken bij de Autoriteit Consument & MarktHier kun je een misleidend ontwerp melden bij de Autoriteit Consument & Markt. In de toekomst hopen we dat er een breder verbod wordt opgenomen, bijvoorbeeld in het Europese consumentenrecht.

Wat wij doen

Wij dromen van een wereld zonder Black Friday, of in ieder geval een wereld zonder misleidende Black Friday advertenties. We houden het niet alleen bij dromen: we werken daar ook hard aan. Via (juridische) acties proberen we handhaving van de eerdergenoemde regels af te dwingen; we komen binnenkort met nieuws hieromtrent. Daarnaast zetten we ons ook in voor meer wetgeving op dit onderwerp: we zien graag dat gebruikers van online platformen onder het consumentenrecht komen te vallen. Dat betekent dat je op Instagram of TikTok veel beter beschermd kan worden. We gaven bijvoorbeeld input op de herbeoordeling van het consumentenrechtCheck onze input hier! uit de Europese Unie en met resultaat: de Europese Commissie gaf in september aan werk te willen maken van deceptive patterns, verslavend ontwerp en gepersonaliseerde targetingCheck hier het persbericht van de Europese Commissie. Die kans laten we natuurlijk niet aan ons voorbijgaan, dus we gaan hard inzetten op strenge en effectieve regels.