De discussie over de aanleg van zo’n registratie moet allesomvattend zijn, waarbij we ook kijken naar alle andere, reeds aanwezige, registraties en alle andere wetgeving die ook impact kan hebben. Daarvoor pleit Bits of Freedom in aanloop naar het debat van Stadsleven Amsterdam.

Stadsleven is een maandelijkse talkshow over het leven in steden, en Amsterdam in het bijzonder. Op 28 april is de talkshow gewijd aan het thema “Big data: wat weet de stad van mij?“. Bits of Freedom draagt bij aan het debat en schreef de volgende column. De lessen die we kunnen leren van de ervaringen in Amsterdam zijn ook van toepassing op de Haagse en Brusselse politiek.

Als automobilist kan het u niet ontgaan zijn: overal hangen boven de weg camera’s die bijhouden dat u daar rijdt. Dat werkt op basis van uw kenteken. Op die manier bepaalt de gemeente welke route u gebruikt om van de ring het centrum van de stad te bereiken, beboet het Openbaar Ministerie u als u net iets te snel voorbij zoeft en weert de gemeente vervuilende vrachtauto’s uit de binnenstad.

Maar sinds vorig jaar registreert Cition, “verantwoordelijk voor de uitvoering van de fiscale parkeer­handhaving” in Amsterdam, ook waar u uw auto parkeert. “Uw privacy komt niet in het gevaar bij parkeren op kenteken,” stelde de gemeente letterlijk bij de introductie ervan. De geregistreerde gegevens zouden niet langer dan 24 uur bewaard worden. En de gemeente zou de kentekens alleen gebruiken voor controle en handhaving van de parkeerbelasting.

Natuurlijk is dit niet wat er in werkelijkheid gebeurt. Omdat de gegevens een nauwkeurig beeld opleveren over wie waar hoe lang is, is de registratie op zichzelf al een inbreuk op de persoonlijke levenssfeer van de automobilist. Ook de belofte van kortdurende opslag bleek een leugen: de gegevens werden maanden- of zelfs jarenlang bewaard in een landelijke database. Bovendien kan de gemeente de belofte van het beperkte gebruik niet waarmaken. De opsporings- en geheime diensten kunnen onder voorwaarden in de gegevens neuzen. Net als de Belastingdienst trouwens, die vorig jaar een kopie van de database over heel 2012 opvroeg en daar een Big Brother Award voor ontving.

Het is goed om je te realiseren dat het vrijwel onmogelijk is om tegenwoordig nog ongezien door de stad te bewegen. De gegevens leveren een nauwkeurig beeld op over uw persoonlijke leven. Zeker als die analyse gebeurt in combinatie met andere gegevens. Dat is immers de belofte die “big data” is. Denk aan winkels die bijhouden hoe lang u voor hun etalage staat of het peilbaken dat u altijd bij u draagt en waarmee u soms ook belt. Uit zulke gegevens valt immers af te leiden waar u woont of werkt en soms ook waar u boodschappen doet, met welke sport u uw conditie op pijl houdt of van welke politieke partij u het congres bezoekt.

Maar daar heeft de gemeente nooit echt over gesproken, niet in de beleidsvorming en ook niet daarna. Nooit heeft men echt goed nagedacht over de consequenties van een centrale opslag, de langdurige bewaartermijn en de verhouding met andere wetgeving. En, bewust of onbewust, hield de gemeente haar bewoners een verkeerd beeld voor.  Zij staarde zich blind op de (vermeende) voordelen, zonder stil te staan bij de potentiële risico’s. Dat is al eens eerder fout gegaan: onze grootschalige en smetteloze registratie bleek een ideaal selectiemiddel voor de Duitse overheersers.

Het is daarom belangrijk dat we zoveel mogelijk voorkomen dat grootschalige registraties van burgers worden aangelegd, zeker als die burgers nergens van worden verdacht. En als we zo’n registratie nodig achten, dan zo min en zo kort mogelijk opslaan en zoveel als mogelijk gedecentraliseerd. De discussie over de aanleg van zo’n registratie moet allesomvattend zijn, waarbij we ook kijken naar alle andere, reeds aanwezige, registraties en alle andere wetgeving die ook impact kan hebben. Voor u en mij als burger moet inzichtelijk zijn welke gegevens over ons precies opgeslagen zijn en wie er allemaal in snuffelt.

Ik verzucht wel eens: “We hebben niets aan veiligheid als we daarmee onze vrijheid verliezen.” Daar maak ik graag een variatie op: “We hebben niets aan een smart city, als we daarmee onze vrijheid verliezen.”