Na het opstappen van Ivo Opstelten en Fred Teeven is het tijd voor een duiding van hun rol voor internetvrijheid. Wat is hun impact geweest en wat betekent dat voor hun opvolgers?

Tot 2010 kenden we in Nederland een minister van Justitie. Ivo Opstelten was onze eerste minister van Veiligheid en Justitie. Wat ons betreft is veiligheid een integraal onderdeel van justitie, maar de naamsverandering gaf al aan dat er een sterke focus op veiligheid zou liggen. Beide bewindslieden zouden zich de volgende jaren sterk profileren als ‘law and order crime fighters’.

De randen van de wet

Voormalig minister Opstelten leek niet vatbaar voor fundamentele kritiek op hun beleid. De Raad van State, het College bescherming persoonsgegevens en het Hof van Justitie van de Europese Unie hadden allemaal forse kritiek op het beleid van de minister. Om er maar een paar te noemen. Vooral de tendens om alle burgers als mogelijke verdachten te behandelen, en daarmee een van de fundamenten van de rechtstaat te ondermijnen, kwam hem op veel kritiek te staan.

We hebben het vaak duidelijk gemaakt: we zijn geen fan van de meeste wetsvoorstellen die werden voorbereid op het ministerie. Zowel de nieuwe versie van de bewaarplicht als het aangekondigde hackvoorstel baren ons grote zorgen. Het laatste overigens zette ons ertoe om Operatie Opstelten op touw te zetten. En in de Europese onderhandelingen over nieuwe privacywetgeving maakte hij zich sterker voor belangen van bedrijven dan voor de belangen van Nederlandse burgers.

Soms zochten opsporingsdiensten bewust de randen van de wet op. Dat gebeurde bijvoorbeeld bij de inzet van zogenaamde stealth-smsjes en het hacken door de Nederlandse politie. Er was nog geen wettelijke grondslag voor, maar het werd al wel door de minister gevalideerd.

Ere wie ere toekomt

Of anders gezegd, kudos wie kudos toekomt. Ook Opstelten en Teeven
hebben een aantal goede dingen gedaan voor onze internetvrijheid. Voormalig staatssecretaris Teeven maakte het eerder duidelijk dat hij de online handhaving van auteursrechten niet via het strafrecht wilde regelen. En door Opstelten staat cybersecurity inmiddels hoog op de politieke agenda. Nederland organiseert in april zelfs een groot, internationaal congres over dat thema. Opstelten stelde ook een meldplicht cybersecurity voor.

Ook was hij een sportieve, viervoudig winnaar van de Big Brother Awards, zonder dat dit effect leek te hebben op zijn doen en laten.

Wie zal ze opvolgen?
De brandende vraag is nu natuurlijk: Wie zullen de plekken van beide heren in het kabinet innemen? Wat ons betreft zijn dat politici die sterker opkomen voor onze grondrechten, Nederland op de kaart zetten als voorloper op dit gebied (waarmee ze ook het vertrouwen creëren dat de Nederlandse ICT-economie ondersteunt) en die cybersecurity op de agenda houden. We hopen dat het politici zijn die eerst nagaan of een nieuwe bevoegdheid echt noodzakelijk is voordat ze het invoeren. En het zou helemaal mooi zijn als ze enige affiniteit hebben met de interwebs.

De opvolgers van beide heren kunnen het beter doen of slechter – het regeerakkoord biedt alle ruimte. Zorgelijker zijn de wetsvoorstellen die zo goed als klaar liggen in de lade van de minister. Dus belangrijker dan de vraag welke namen straks op de deuren worden genoteerd, is de vraag wat diegenen met deze plannen gaat doen. Gaat er een lintje omheen en worden ze alsnog naar de Kamer gestuurd of gaan ze door de papierversnipperaar?