Dat knalde even: onze Twitter-timeline ontplofte en ook de kurk van de champagnefles is eraf. Vanochtend stelde de rechtbank de Wet bewaarplicht buiten werking. Met direct effect. Maar wat vonden de rechters precies en wat gaat er nu gebeuren?

Op grond van de Wet bewaarplicht worden gegevens over het communicatiegedrag en de locatie van iedereen in ons land tot een jaar lang bewaard. Een wet met een gigantische impact op onze vrijheid, dat zagen de rechters ook.

Met zo’n grote inbreuk zijn goede waarborgen noodzakelijk

De rechter vindt dat we de Nederlandse Staat niet op de blauwe ogen hoeven te vertrouwen. De Europese richtlijn die aan onze Wet bewaarplicht ten grondslag ligt was bedoeld als middel in de strijd tegen ernstige criminaliteit. De Nederlandse wet is echter een stuk ruimer – ook een fietsendiefstal valt eronder. De advocaten van de Staat stelden tijdens de zitting dat het Openbaar Ministerie “niet lichtzinnig” met de bevoegdheid omgaat en de bewaarde gegevens nooit voor een fietsendiefstal zou opvragen. De rechter zegt nu: het maakt niet uit of je de bevoegdheid ook gebruikt, het feit dat de mogelijkheid bestaat is al toereikend voor de beoordeling dat de waarborgen onvoldoende zijn.

Ook vindt de rechtbank dat het opvragen van de gegevens niet goed genoeg is geregeld. Omdat het langdurig bewaren van gevoelige gegevens een gigantische inbreuk op de privacy is, zijn goede waarborgen en garanties ten aanzien van de toegang tot die gegevens des te noodzakelijker. De rechter vindt dat een vordering vooraf getoetst moet worden door een “rechterlijke instantie of een onafhankelijk administratieve instantie”. Tijdens de zitting stelden de Landsadvocaten dat een officier van justitie ook onafhankelijk is. Daar werd door de aanwezigen al om gegniffeld en nu vind ook de rechter dat flauwekul – maar aan smileys doen rechters niet.

Ook het gebrek aan onderbouwing van de noodzakelijkheid komt aan bod. De Staat stelde dat de bewaarplicht echt nodig is. Dat illustreerden ze met een aantal schokkende strafzaken, zonder daarmee de noodzakelijkheid ook echt te onderbouwen. De rechter accepteert die claim, maar met name omdat dat argument tijdens de behandeling van het kort geding “onweersproken” bleef. Belangrijk om je te realiseren: de noodzakelijkheid van de wet is nooit aangetoond, niet in evaluaties, niet in het parlement en ook nu niet tijdens het kort geding. Dat die niet onderbouwde claim niet is tegengesproken, doet daar niets aan af.

De vraag is: wat nu?

Op de korte termijn is het wachten op de reactie van het Ministerie van Veiligheid en Justitie. Die reactie is moeilijk te voorspellen. Met de tijdelijke vervanger van de minister hopen we het beste – maar durven we nergens op te rekenen. We hopen dat het ministerie nu echt doordrongen is van het feit dat die wet, nu en straks, van tafel moet. En dan de reactie van aanbieders, zoals KPN en Vodafone. Die moeten per direct stoppen met het bewaren van jouw gegevens op grond van de wet die nu buiten werking is gesteld. Update: Inmiddels blijkt dat KPN, Hi, XS4ALL, Telfort, BIT, Tweak en Vodafone stoppen met het opslaan van gegevens voor de bewaarplicht.

Wat er daarna gaat gebeuren is nog niet duidelijk. Dat ligt in de handen van de Tweede Kamer en de opvolger van Opstelten. Omdat de wet nu buiten werking is, is het voorstel om de wet in zijn geheel ongedaan te maken het meest voor de hand liggend. Een voorstel daarvoor van GroenLinks ligt al in de Tweede Kamer. Maar één ding is wel duidelijk: dat is nog geen gelopen race.