Directeur Ot van Daalen van de digitale burgerrechtenorganisatie Bits of Freedom (BoF) voerde in de aanloop naar de verkiezingen een geslaagde lobbycampagne voor privacy en vrijheid op internet. Maar na 9 juni begint het werk weer van voren af aan. “In de politieke dynamiek is er weinig ruimte voor reflectie.”

Voor Van Daalen was de val van het vierde kabinet-Balkenende een mooie kans om aandacht te vragen voor thema’s als privacy en vrijheid op internet, zaken waarmee het volgens hem “al een aantal jaar heel hard bergafwaarts gaat.”

“Neem de proef met de herkenning van kentekens, waarmee een aantal politiekorpsen onlangs experimenteerde. Het College Bescherming Persoonsgegevens oordeelde dat dat in strijd is met de wet. Daarop besloot het kabinet direct om de wet dan maar aan te passen.”

Gemak

Volgens Van Daalen is het tekenend voor het gemak waarmee politici vaak omspringen met dergelijke kwesties. “Men is zich veel te weinig bewust van de risico’s van de opslag van allerlei gegevens.” Hij laakt bijvoorbeeld de opslag van vingerafdrukken van burgers die een nieuw paspoort aanvragen. “Het is onduidelijk of die informatie wel goed kan worden beveiligd. Heartland Payment Systems, een Amerikaans bedrijf dat creditcardgegevens verwerkt, kon dat in ieder geval niet. En het is hun core business.” Bij het bedrijf werden door hackers vorig jaar tientallen miljoenen creditcardnummers gestolen.

Principieel

Het verzet tegen de verzamelwoede van de overheid is voor Van Daalen ook een principieel punt. “Hoe meer er wordt opgeslagen, hoe meer controle er mogelijk is. Dat beperkt dus je persoonlijke vrijheid. De politiek moet beseffen dat dit soort gegevens heel gevoelig is, dat je die alleen moet opslaan als het echt niet anders kan.”

Manifest

De afgelopen maanden benaderde Van Daalen alle partijen met een manifest (Manifest voor digitale vrijheid, PDF) red.) , waarin Bits of Freedom negen punten opsomde die de organisatie in de verkiezingsprogramma’s hoopte terug te lezen. Dat lukte volgens hem “boven verwachting goed”: verschillende partijen namen punten van BoF over.

Zo schrijft de VVD dat internetproviders zich niet mogen inlaten met het verkeer van hun klanten, bijvoorbeeld om diensten als internettelefonie te blokkeren. Die zogenoemde netwerkneutraliteit is voor BoF een belangrijk punt. “In het concept-programma van de VVD kwam het woord internet eerst niet eens voor,” aldus Van Daalen.

Ook bij de PvdA zou de lobbycampagne van BoF succes hebben gehad. “In 2009 zei PvdA-minister Guusje ter Horst nog dat veiligheid boven privacy gaat. Maar in het uiteindelijke programma zijn die twee waarden gelijkgesteld.”

Stemwijzer

De organisatie lanceerde een eigen stemwijzer, waarin de standpunten van partijen over thema’s als privacy, netwerkneutraliteit en beveiliging van databanken worden vergeleken.

Alleen GroenLinks en D66 krijgen daarbij van BoF een positief oordeel. Toch wil Van Daalen geen hard stemadvies voor die twee partijen geven. “Het is een goede leidraad voor mensen die deze thema’s belangrijk vinden. Maar we realiseren ons heel goed dat allerlei andere thema’s ook een grote rol spelen, zoals veiligheid, integratie, zorg en onderwijs.”

Ook de Piratenpartij, die veel van de speerpunten van BoF in zijn programma centraal stelt, is volgens Van Daalen “een goede optie”. De partij is niet opgenomen in de kieswijzer van BoF, omdat ze nog niet in de Tweede Kamer zit.

Formateur

Na de verkiezingen begint het lobbywerk opnieuw. “Net als veel andere organisaties zullen we een brief aan de formateur sturen. We zoeken ook contact met de partijen om ze advies te geven.”

“Dat advies zou er op neer komen dat politici meer moeten nadenken over de gevolgen van mogelijke privacyinbreuken. In de politieke dynamiek is er vaak weinig ruimte voor reflectie.”

Spierballensymboolpolitiek

“Neem de ‘onderbroekenterrorist’, die met kerstmis probeerde een vliegtuig naar Detroit op te blazen. De volgende dag riep het kabinet al dat er bodyscanners moesten komen. Bij die ad-hoc reactie zijn kosten en baten niet afgewogen en is helemaal niet nagedacht over de effectiviteit: al snel bleek dat deze mislukte aanslag met zo’n scanner waarschijnlijk helemaal niet voorkomen had kunnen worden. Het is spierballensymboolpolitiek.”

“Politici moeten juist tegengas geven in tijden van politieke onrust,” vindt Van Daalen. Hij prijst de reactie van de Amerikaanse president Barack Obama op de mislukte onderbroekenaanslag. “Die constateerde dat de veiligheidsdiensten hadden gefaald, in plaats van direct bodyscanners te eisen.”

Breekpunt

Als Van Daalen zelf een ‘breekpunt’ zou moeten formuleren, zou het echter de kwestie van netwerkneutraliteit zijn. “Internetproviders staan steeds meer onder druk om de bepaalde diensten of gegevens te beperken, filteren of blokkeren. Dat is slecht voor de vrijheid van meningsuiting, innovatie en concurrentie.”

De druk komt volgens Van Daalen van drie kanten. Providers leggen zelf uit commerciële motieven beperkingen op, bijvoorbeeld omdat internetbellen concurreert met de reguliere telefoondiensten die ze aanbieden. Auteursrechtenorganisaties willen dat downloadsites en -diensten worden tegengehouden, en de overheid wil bijvoorbeeld afbeeldingen van seksueel kindermisbruik filteren.

“De overheid heeft dan natuurlijk de beste bedoelingen, maar uiteindelijk heeft het geen nut: je kunt iets wel blokkeren, maar daarmee is het nog niet weg. Wij zeggen: niet verbergen achter een filter, maar verwijderen.”

Coalitie

Welke partijen Van Daalen het liefste in de regering ziet, kan hij niet zeggen. “In ieder geval liever niet het CDA. Die kiest van oudsher voor controle en vindt privacy niet belangrijk, al weet ik dat er dit keer intern behoorlijk om is gevochten.”

“De VVD heeft een dubbel karakter. Enerzijds voor is de partij voor veiligheid, anderzijds voor vrijheid. De afgelopen jaren lag nadruk erg op dat eerste, maar ik hoop op een verandering van koers. Op de lijst staat nu Jeanine Hennis-Plasschaert, die zich voorheen in het Europarlement zeer heeft ingezet voor burgerlijke vrijheden.”

De illustratie is een screenshot van het interview op NU.nl, dat hier te lezen is.