Dit jaar gaat de Expertprijs naar het ministerie van Justitie en Veiligheid, dat het wel héél bont maakt als het gaat om inbreuken op de privacy en vrijheid van burgers. Om recht te doen aan het aantal missers reiken we dit jaar een oeuvreprijs uit. In een serie blogs besteden we aandacht aan de verschillende redenen waarom volgens onze vakjury het ministerie van Justitie en Veiligheid deze bijzondere prijs verdient.

Deel 3: De illegale surveillancepraktijken van de NCTV met Merel Koning en Jerry Afriyie.

Schandaal na schandaal

De NCTV kwam de afgelopen tijd vaak in opspraak, telkens omdat ze aan alle kanten haar boekje te buiten ging en acties ondernam die volgens de wet helemaal niet zijn toegestaan. Zo bespiedde zij sociale media gebruikers achter nep-accounts en stimuleerde en financierde zij infiltratie in moskeeën. Niet per se gedrag dat je verwacht van een overheidsorganisatie die is opgericht om het land veilig te houden. We spraken over de schandalen en het beleid met Merel Koning, senior beleidsmedewerker mensenrechten en technologie bij Amnesty Nederland.

Na onderzoek van NRC begin dit jaar bleek dat de NCTV zonder dat zij dit mocht allerlei burgers en organisaties op social media in de gaten hield met behulp van nep-accounts.

"Vroeger, in de tijd van de Stasi, kocht je een brood bij de bakker maar wist je nooit of hij wel echt een bakker was. Voor hetzelfde geld was de bakker een overheidsagent die jouw gesprekken in de bakkerij doorklepte aan de geheime diensten. Een nep-account is exact hetzelfde, maar dan digitaal. Je weet nooit of de persoon met wie jij contact hebt, werkelijk degene is wie je denkt dat dat is en alles wat je zegt wordt direct doorgegeven aan de overheid. En dat is super zorgelijk en volstrekt onacceptabel. De NCTV heeft daar geen mandaat voor en toch heeft die organisatie dit waarschijnlijk jarenlang gedaan."

"De logica en uitleg daarachter is ook nog eens enorm pervers. Want er wordt gezegd: we hebben een dienst als de NCTV nodig die vooruit loopt op de politie en op de geheime diensten, om te zien wat Nederlandse burgers zoal doen en of daar niet eventueel ooit potentieel een nationale veiligheidsdreiging uit kan ontstaan. Maar al die waarborgen die echte geheime diensten hebben, zijn er natuurlijk niet voor niets. Nu worden er eigenlijk via een U-bocht toch allerlei gegevens verzameld - die de geheime diensten niet eens mogen verzamelen.”

Geen quick fix

Na de publicaties in het NRC ontstond er maatschappelijke verontwaardiging en dus moest er iets gebeuren. Minister Grapperhaus kwam met een nieuw wetsvoorstel waarin hij de bevoegdheid om burgers op sociale media in de gaten te houden wel aan de NCTV wil geven. Het lijkt erop dat de minister het wil oplossen met een quick fix die van de NCTV een derde inlichtingendienst maakt. Wat vind jij dat daarmee moet gebeuren?

“De meest voor de hand liggende oplossing zou zijn: die taak weghalen bij de NCTV. Gewoon niet meer zelf gegevens van burgers verzamelen, niet meer zelf de sociale media afstruinen en niet meer allerlei dreigingsbeelden maken. En die wet moet er inderdaad komen, maar moet een stuk strikter zijn dan het voorstel dat we van de zomer hebben gezien. Zo moet duidelijk worden omschreven wat die coördinerende taak van de NCTV is, op basis van welke gegevens dreigingsbeelden mogen worden opgesteld, wat het doel is van die dreigingsbeelden en met wie die gedeeld kunnen worden. En er moet iets worden gedaan aan het totale gebrek aan een moreel kompas.”

Wil jij ook inzage?

Nieuwsgierig geworden naar welke gegevens bedrijven of overheidsinstanties over jou verzamelen? Maak gebruik van onze website om de rechten die je hebt over jouw gegevens makkelijker uit te oefenen.

Verdacht vanwege onbevallig geluid

Dat er iets aan de werkwijze van de NCTV gedaan moet worden, daar kan Expertprijs-jurylid Jerry Afriyie over meepraten. Jerry is mensenrechtenactivist en voorman van de actiegroep Kick Out Zwarte Piet. Zijn organisatie werd door de NCTV ten onrechte aangeduid als extremistisch en werd opgenomen in het rapport Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland.

“Vanuit de anti-racisme beweging waarvan wij deel uitmaken, hebben we aan den lijve ondervonden wat er gebeurt als de overheid willekeurige mensen gewoon in een rapport kan stoppen omdat ze misschien een onbevallig geluid laten horen. Zonder te kijken naar wat die mensen wezenlijk proberen te bewerkstelligen, en de manier waarop. Ik denk dat wij de meest vreedzame demonstranten in de historie van Nederland zijn en om dan alsnog te eindigen in anti-terrorisme rapporten van de NCTV, is ronduit bizar.”

Rapportages hebben gevolgen

Het beeld dat de NCTV van de actiegroep schetst in haar rapport draagt volgens Jerry onmiskenbaar bij aan de toegenomen agressie tegen vreedzame demonstranten.

“Sinds het verschijnen van het rapport heb ik extra veiligheidsmaatregelen moeten nemen om mij vrij door het land te kunnen bewegen. Wij zijn een soort schietschijven geworden. Je mag alles vinden van de beweging, maar stellen dat we extremisten of terroristen zijn, gaat te ver. Daarmee breng je ongekende schade toe aan een beweging die juist probeert te laten zien dat ze op een vreedzame manier Nederland kan veranderen.”

Rectificatie maakt de schade niet ongedaan

“Dat is ook de reden dat we een klacht hebben ingediend over het feit dat we werden opgenomen in het rapport en zo hebben we een rectificatie kunnen afdwingen. De schade kan je niet geheel weghalen en je kan het ook niet terugdraaien, maar we vonden het wel belangrijk dat er een statement werd gemaakt waarin ze toegaven dat ze fout zaten. Het is een kwalijke zaak, want de NCTV hoort eigenlijk voor onze veiligheid te zorgen. Of ze horen rapporten te maken waardoor de overheid tot goed beleid kan komen of beter inzicht kan krijgen in wat er in de samenleving leeft. Zodat wij met z'n allen een veilig leven kunnen leiden in Nederland. Maar op het moment dat je je macht misbruikt door onschuldige burgers te targeten, zoals wij werden getarged in het rapport, is dat de wereld op z’n kop.”

Over de Big Brother Awards

Tijdens de Big Brother AwardsMeer weten? Neem een kijkje op onze Big Brother Awards 2021 website! onderzoeken we hoe het is gesteld met ons recht op privacy in Nederland: We voelen de grootste privacyschenders aan de tand en vragen aandacht voor personen, bedrijven en overheden die hierop grove inbreuken maken. De grootste privacyschenders maken vervolgens kans op de Publieksprijs of de Expertprijs. Daarnaast is er een positieve privacyprijs, de Felipe Rodriguez Award, voor een persoon die juist een buitengewone bijdrage heeft geleverd aan het beschermen van onze digitale burgerrechten.

Volgende keer: Meer over de rits aan privacymissers die het Ministerie van Justitie en Veiligheid dit jaar de Expertprijs hebben bezorgd, van de obsessie van de politie met onze gezichten tot Living Labs die een levend laboratorium maken van de publieke ruimte en proefkonijnen van burgers. Genoeg om de komende weken over in gesprek te gaan!