Het is een tijdje stil geweest rondom het afluisteren van individuele bellers en internetters door opsporingsdiensten. Maar door ‘stealth-sms’jes’ en mogelijk knoeien met opgenomen telefoongesprekken, stond aftappen de afgelopen weken weer volop in de schijnwerpers. Ondertussen lopen alle Nederlanders nog steeds een groot risico afgeluisterd te worden. Onze voortdurende aandacht blijft dus hard nodig. 

De Telegraaf berichtte in vette koppen over ‘stealth-sms’jes’. Opsporingsdiensten zenden regelmatig zulke onzichtbare sms-berichten naar een mobiele telefoon, zodat het apparaat regelmatig contact zoekt met de centrale. Een zogenaamde IMSI-catcher onderschept zulke berichten, zodat de exacte locatie van de verdachte is uit te peilen.

Weliswaar denken het Landelijke Parket en hoogleraar strafrecht Ybo Buruma dat de wet de inzet van het middel toestaat, maar de onthulling roept wel vragen op. Valt de stealth-sms inderdaad onder de wettelijke aftapbevoegdheid? Het is toch een kwalitatief ander opsporingsmiddel, immers: het afluisteren van inhoud van een telefoonnummer is wezenlijk anders dan het real-time kunnen uitpeilen van de locatie van dat telefoonnummer. De aftapbevoegdheid is ouder dan deze mogelijkheid stealth-sms’jes te sturen, dus wellicht werden de sms’jes uit gemakzucht onder de aftapbevoegdheid geannexeerd. Dat roept meteen een volgende vraag op. Is de strafvorderlijke wetgeving überhaupt bestand tegen voortdurende innovatie in surveillancetechnieken?

De Spits! rapporteerde dat het Openbaar Ministerie telefoontaps zou hebben gemanipuleerd, door opgenomen gesprekken te knippen en plakken. In dit geval stelt hoogleraar Buruma dat ‘vervalsingen onwaarschijnlijk’ zijn, maar op basis van de mogelijk gemanipuleerde gesprekken werd iemand wel tot levenslang veroordeeld.

Het is belangrijk dit incident grondig te onderzoek, juist omdat Nederland wereldwijd op kop loopt als het gaat om het aantal taps. Vorig jaar tapten opsporingsdiensten circa 25.000 telefoonnummers af. Veel meer Nederlanders werden daadwerkelijk afgeluisterd, want de tap raakt iedereen die vanaf en naar een van die telefoonnummers belde. De internettaps zullen, na herhaaldelijk aandringen van Bits of Freedom, pas vanaf 1 januari 2011 geregistreerd worden. Met dit soort curieus hoge aantallen en het achterwege blijven van transparantie, dient de controle op de aftapbevoegdheid extra scherp te zijn.

Want naast de individuele taps, horen we steeds vaker de roep om het gehele internetverkeer structureel af te luisteren met behulp van de technologie deep packet inspection. Waar individuele taps een zwaar maar proportioneel opsporingsmiddel kunnen zijn, is het aftappen van het gehele internet – bijvoorbeeld om het downloaden van auteursrechtelijk beschermd materiaal tegen te gaan – in iedere vorm een olifant in een porceleinkast: om een handvol criminelen te pakken, de communicatievrijheid en privacy van iedere internetgebruiker te grabbel gooien. Lees er meer over in onze recente oproep aan de politiek, het structureel afluisteren van het gehele internet te voorkomen.

Onze waakzaamheid op dit dossier blijft dus hard nodig. In het najaar van 2011 verwachten we de publicatie van een onderzoeksrapport van de overheid over de effectiviteit van aftappen, dat na een kamerbrief (PDF) van Bits of Freedom door kamerleden werd afgedwongen bij toenmalig minister van justitie. Wil je nu meer over aftappen weten, vind je hier al onze blogposts.