Tijdens de Big Brother Awards 2010 kregen niet alleen de grofste privacyschenders een prijs van de jury. Bits of Freedom reikte zelf ook een positieve privacy-prijs uit: de Winston Award. Dit jaar ging die naar Rop Gonggrijp. Hij zet zich met zijn technologische kennis en politieke gedrevenheid al jarenlang in voor privacy, o.a. door zijn werk voor ‘Wij vertrouwen stemcomputers niet‘ waarmee hij opkomt voor het stemgeheim. Met zijn unieke combinatie van passie, vasthoudendheid en moed inspireert hij velen. Dat maakt hem volgens Bits of Freedom een terechte winnaar. Lees hier de speech van directeur Ot van Daalen waarin hij de keuze van Bits of Freedom motiveert.

Speech van Ot van Daalen
voor de Big Brother Awards 2010 op 9 maart 2011

”Want Big Brother kijkt steeds vaker mee, al doet hij dat in onschuldig lijkende vermommingen. Het gerucht doet de ronde dat hij zich in Nederland heeft vermomd als giromaat. Ook zou hij de man achter de schermen zijn bij het road-pricing plan van minister Smit-Kroes. Vaak is hij echter minder subtiel. Op zijn orders worden er in Nederland steeds meer databanken gekoppeld, en iets moet wel een erg goed bewaard geheim zijn als het niet met een druk op de knop door elke ambtenaar is op te vragen. […] Het is niet het doel van de hackgemeenschap om beter beveiligde computers te krijgen. We zien liever dat er goed gebruik wordt gemaakt van de techniek. Systemen die de privacy aantasten moeten niet beter beveiligd, ze horen niet te bestaan.”

1. Dat zijn niet mijn woorden. Het zijn de woorden van – ik citeer – “een ongebonden en ongeorganiseerd gezelschap van vreemde types”. Ik kom daar later op terug.

2. En het is niet geschreven in een wetenschappelijk tijdschrift – maar dat raadde u al. Het is geschreven in de eerste editie van het eerste Nederlandse tijdschrift over informatiebeveiliging: Hack-Tic.

3. En die woorden zijn niet nu geschreven. Ze zijn geschreven in 1989 – meer dan twintig jaar geleden. Toen de meeste mensen nog niet van internet hadden gehoord. En ikzelf de eerste schreden zette op het pad richting het nerdendom.

Er is weinig veranderd: het wordt hoogstens erger

4. Het is opmerkelijk hoe weinig er is veranderd sinds 1989. Het road pricing plan van Smit-Kroes is in een nieuw jasje gegoten en als kilometerheffing gereïncarneerd. En terwijl dat plan inmiddels weer on hold staat, houdt het ministerie van justitie precies bij waar onze auto’s zijn met wegcamera’s – één van de awards van vanavond. En nog altijd wordt meer opgeslagen, worden meer databanken gekoppeld en meer privé-gegevens toegankelijk gemaakt, zowel bij de overheid als bij het bedrijfsleven. En het aantal datarampen neemt toe: wij werken dagelijks ons Zwartboek Datalekken bij. Mark Sedney is een van de weinigen die de moeite neemt om zijn openhartige verhaal te doen – dank daarvoor.

5. Ook worden de gevaren waar privacy-deskundigen al jaren voor waarschuwden langzamerhand realiteit. Ik sprak laatst een advocaat van een gerenommeerd advocatenkantoor die gevoelige zaken behandelde. Zij zei, dat ze vertrouwelijke zaken niet meer over de telefoon bespreekt – omdat ze niet weet of haar gesprekken wel vertrouwelijk blijven. Eind vorig jaar lag WikiLeaks onder vuur. Een keurige rechtenstudent, binnenkort advocaat, durfde geen geld over te maken aan WikiLeaks omdat hij bang was om in Amerika op een zwarte lijst te komen. En we horen van psychotherapeuten die stoppen met hun praktijk omdat ze de privacy van hun cliënten niet kunnen waarborgen – een van de nominaties van vandaag.

Maar burgers vechten terug

6. Maar we zien ook hoopgevende ontwikkelingen. Vorig jaar zei ik dat we pas verandering zouden zien, als politici het zouden voelen in hun stemmen en bedrijven het zouden voelen in hun omzet. En ze beginnen het te voelen. Waar we vorig jaar nog een prijs uitreikten aan Ter Horst, die doodleuk vond dat veiligheid altijd boven privacy ging, durft geen politicus zich in 2011 nog aan die dooddoener te branden. De Paspoortwet, die bij de vorige Big Brother Awards zoveel aandacht kreeg, ligt nu van alle kanten onder vuur: van de Tweede Kamer, waar de opslag van vingerafdrukken in een databank geen meerderheid meer geniet, tot de rechtszaal – waar verschillende burgers procedures zijn gestart tegen dit rampzalige plan. Privacy wordt belangrijker en burgers vechten terug.

7. Daarom is het thema van vanavond ook ‘Terugvechten’: burgers trekken een streep en nemen zelf maatregelen om de controledrift te stoppen. Wij bij Bits of Freedom zien ook dat het zin heeft om terug te vechten: mede dankzij onze inspanningen staat in het regeerakkoord dat het kabinet zich inzet voor internetvrijheid. We torpedeerden een plan om de bankgegevens van alle Nederlanders centraal doorzoekbaar te maken voor de overheid. En onlangs kondigde het kabinet aan dat zij een meldplicht datalekken zal introduceren, een thema waar wij door middel van ons Zwartboek datalekken al veel langer aandacht voor vragen.

8. Bits of Freedom is een constructieve en positieve beweging. We willen mensen inspireren om zich in te zetten voor een vrijere samenleving. Want net zoals de controledrift de structuur van onze democratie langzamerhand ondermijnt, net zo belangrijk zijn personen die bouwen aan het weefsel van onze maatschappij – om onze maatschappij open en weerbaar te maken. Daarom reiken wij, Bits of Freedom, vanavond ook een positieve privacy-prijs uit: De Winston Award.

9. Deze lifetime achievement award is voor mensen die vechten voor een vrijere en veiligere informatiesamenleving. Dat vergt een unieke combinatie van passie, vasthoudendheid, moed en inspiratie. Die combinatie is maar weinig gegeven. Bits of Freedom twijfelde dit jaar niet lang wie de Winston verdient: Rop Gonggrijp, die met zijn technologische kennis, gevoel voor de media en politieke gedrevenheid zich onvermoeibaar heeft ingezet voor een vrijer en veiliger Nederland.

I. De basis voor zijn technologische kennis en zijn gevoel voor de media

10. Dat begon in de jaren negentig, toen hij samen met anderen het blad waaruit ik net citeerde, Hack-tic, oprichtte. Rop Gonggrijp heeft de introductie die ik u net voorlas ook geschreven. Hack-tic ging over privacy, maar was vooral een uitstekende uitlaatklep om de honger naar de werking van systemen verder uit te diepen. Daar legde Gonggrijp een belangrijk fundament van zijn technologische kennis. Ondertussen legde hij met de andere redacteuren de basis voor de hackergemeenschap in Nederland. Bij Hack-tic heeft hij ook ervaring opgedaan met de media – hoe de gemiddelde Nederlander informatiebeveiliging erg spannend vindt, maar er ook weinig van begrijpt.

II. Internet voor het Nederlandse publiek

11. Zijn interesse in digitale technologie kon hij al snel inzetten in zijn eerste grote project: die gemiddelde Nederlander op het internet aansluiten. Samen met Cor Bosman, Felipe Rodriguez en Paul Jongsma bouwde hij XS4ALL, de eerste voor het Nederlandse publiek toegankelijke internetprovider. Vanuit één kast in de woning van Rop Gonggrijp in de Bijlmer, naar één van de belangrijke spelers in de Nederlandse internetwereld. Juist doordat Nederland er zo vroeg bij was – in 1993 opende XS4ALL haar deuren – heeft Nederland een vooruitstrevende internetcultuur.

III. Waarschuwen voor de risico’s van digitalisering

12. Die vooruitstrevende internetcultuur gaat niet alleen over de free flow of information: het gaat ook over de risico’s van digitalisering. En daar heeft Rop Gonggrijp wellicht nog een belangrijkere rol gespeeld. In de afgelopen jaren heeft hij onvermoeibaar gewaarschuwd voor de de keerzijde van digitalisering, de toenemende macht van de overheid en het vertrouwen dat we in haar stellen. Iedere keer dat de media hem wist te vinden stelde hij de massale aftapwoede van Nederland, het gebrek aan rechterlijke controle, de mogelijkheid om dissidenten het zwijgen op te leggen aan de kaak. In 1997 waarschuwde hij in een interview in SHIFT met Erwin van der Zande: “Ik denk dat als wij niets doen de overheid over tien jaar het als haar recht ziet om te weten waar haar burgers uithangen. Dat vind ik reële gevaren voor de democratie.” Nu, meer dan tien jaar later, is zijn voorspelling deels uitgekomen, zoals deze avond helaas bewijst.

En de risico’s van digitalisering zelf stoppen

13. Maar het houdt niet op bij waarschuwen: één gevaar voor de democratie heeft Rop Gonggrijp zelf weten te stoppen. Dit was een project waar Gonggrijp’s kennis van technologie, zijn gevoel voor de media en zijn politieke gedrevenheid samenkomen. Als initiatiefnemer van Wij Vertrouwen Stemcomputers Niet heeft hij in 2006 en 2007 een goed geoliede campagne gevoerd tegen de inzet van stemcomputers in Nederland. Met succes. Hij toonde aan dat iedereen met 60 seconden toegang tot een stemcomputer met de uitslag kon frauderen. Hij toonde aan dat je met een eenvoudige radio kon horen of iemand CDA stemde. De computers waren slecht beveiligd opgeslagen, en er werd zelfs fraude gepleegd met de stemcomputers. En – niet onbelangrijk – hij liet zien dat je er schaak mee kon spelen. En aan het einde van de campagne waren de stemcomputers in Nederland van tafel.

14. Het is ironisch dat Rop Gonggrijp de afgelopen maanden vooral in het nieuws kwam omdat zijn eigen Twittergegevens werden opgevraagd, omdat hij had meegewerkt aan de publicatie van een WikiLeaks-video. Wat minder aandacht kreeg, is dat hij het afgelopen jaar ook in de grootste democratieën van de wereld – India en Brazilië – de risico’s van stemcomputers aantoonde. Minder mediageniek, maar veel meer impact: op die manier beschermt hij namelijk de vrijheid en privacy van meer dan één miljard mensen.

15. De redactie van Hack-Tic schreef: “Systemen die de privacy aantasten moeten niet beter beveiligd, ze horen niet te bestaan.” Rop Gonggrijp heeft die overtuiging de afgelopen twintig jaar uitgedragen en in de praktijk gebracht. Hij heeft daarmee de Nederlandse informatiemaatschappij veiliger en vrijer gemaakt. Bits of Freedom geeft daarom vol overtuiging de Winston dit jaar aan Rop Gonggrijp.

* * *