Eind augustus stuurden we minister Spies een open brief met verbeterpunten voor de aangekondigde evaluatie van de Wet op de veiligheids- en inlichtingendiensten. We ontvingen een uitgebreide reactie (kudos!) maar níet de toezeggingen waarom we hadden gevraagd. We kunnen daarom verwachten dat de evaluatie niet volgens het boekje zal verlopen, in welk geval de gelijktijdige wetswijziging al snel het boekje te buiten gaat. Aan de legitimiteit van die wijziging durven we dus bij voorbaat te twijfelen.

Toezeggingen van de minister niet genoeg 

Hoewel de minister in haar brief op bijna al onze punten reageert, staat ze niet open voor verbetering. Ter illustratie:

• De minister is het met ons eens dat het niet ideaal is dat de evaluatie en het wijzigingstraject samenvallen. Dat is voor haar echter geen reden om de agenda aan te passen of andere maatregelen te nemen om te voorkomen dat het wijzigingsvoorstel verder gaat dan de uitkomst van het evaluatieonderzoek. De situatie wordt nog nijpender nu de minister schrijft “dat het (concept)wetsvoorstel als zodanig ook in de evaluatie zal kunnen worden betrokken”. De gedachte van evaluatie als objectief vertrekpunt voor de wetswijziging (zie onze brief) is daarmee voorgoed een illusie.
• Hoewel de minister het verder “vanzelfsprekend” acht dat de evaluatie “rekening houdt” met de criteria uit de motie-Franken, acht ze het niet vanzelfsprekend om te garanderen dat privacybeperkende maatregelen ook daadwerkelijk aan die criteria zullen voldoen.
• Ook weigert de minister maatregelen te nemen die de onafhankelijkheid van de onderzoeksinstelling garanderen, die ervoor zorgen dat de begeleidingscommissie voldoende onafhankelijk en deskundig is en weigert de minister in te vullen hoe ze openheid van het evaluatieproces zal garanderen.

De reactie van Spies geeft dus geen centje zekerheid over de waarborgen waarmee de evaluatie wordt omkleed. Dit terwijl deze waarborgen ervoor moeten zorgen dat de wijziging van de afluisterwet niet verder gaat dan strikt noodzakelijk is. De bevoegdheden die daarin worden geregeld hebben namelijk een grote impact op jouw privacy. Denk aan de aangekondigde bevoegdheid om op grote schaal internetverkeer te onderscheppen. Hoeveel verder kan je gaan?

Wat nu?

De evaluatie moet nog worden uitgewerkt, wat betekent dat er – theoretisch gezien – nog ruimte is om onze verbeterpunten alsnog door te voeren. De brief van de minister biedt daarop echter weinig hoop. De volgende gevaren liggen daarom op de loer:

• de wijziging gaat verder dan de uitkomst van het evaluatieonderzoek;
• de wijziging maakt een grotere inbreuk op onze grondrechten dan strikt noodzakelijk is;
• onvoldoende democratische controle omdat het parlement niet optimaal over de evaluatie wordt geïnformeerd; en
• onvoldoende democratische controle omdat onvoldoende openheid bestaat over het evaluatieproces.

Reden genoeg om bij voorbaat aan de legitimiteit van de wijziging te twijfelen.