Geheime diensten hebben de opdracht om onze vrije en open samenleving te verdedigen. Daarvoor mogen zij vergaande bevoegdheden inzetten. Die moeten effectief zijn, maar ook gebruikt worden binnen de kaders die de democratische rechtsstaat daarvoor stelt. De inzet van die bevoegdheden vindt in het geheim plaats en de gevolgen van die inzet kunnen erg ingrijpend zijn. Voor de veiligheid van onze digitale infrastructuur, of door de grote schaal waarmee de geheime diensten er gegevens mee verzamelen. Daarom is goed toezicht op het werk van de geheime diensten essentieel. Bits of Freedom waakt over onze internetvrijheid en privacy online. Wij houden zowel het werk van de diensten als dat van hun toezichthouders in de gaten.

Wat speelt er?

De geheime diensten willen en kunnen steeds meer en ongerichter gegevens verzamelen, verwerken en delen. Met zogenaamde bulkbevoegdhedenLees hier over vier manieren hoe een onschuldige internetter in het sleepnet terecht kan komen, zoals het sleepnetLees hier waarom we de term sleepnet gebruiken, verzamelen zij enorme bergen gegevens van miljoenen burgers per keer. Daarmee komen burgers en hun communicatie steeds vaker, gemakkelijker en dus completer in het vizier van de geheime diensten.

Anderzijds staat het toezicht op de geheime diensten onder druk. Door een gebrek aan bindende bevoegdheden is het niet mogelijk voor de toezichthouder (CTIVD) om daadwerkelijk in te grijpen als het erop aankomt. Bijvoorbeeld wanneer de geheime diensten tegen de wet in onze gegevens bewaren en gebruikenLees hier meer over hoe de geheime diensten onrechtmatig onze gegevens bewaren en de toezichthouder daar niets tegen kan doen. De positie van de toetsingscommissie (Tib) die de verzoeken om ingrijpende bevoegdheden in te zetten vooraf toetst en wél bindende bevoegdheden heeft dreigt teDoor de aanbevelingen uit dit rapport van de Evaluatiecommissie worden uitgeholdEn door de voorgestelde Cyberwet.

Wat vindt Bits of Freedom daarvan?

Bits of Freedom is tegen massasurveillance en gelooft dat de overheid niet over de schouder van de burger hoort mee te kijken. De bijvangst van bulkbevoegdheden is enorm en bestaat voor het overgrote deel uit het internetverkeer van burgers. Door op grote schaal en stelselmatig het internetverkeer en de communicatie van burgers af te tappen tasten de geheime diensten onze rechten en vrijheden aan. Zoals het recht op vrijheid van meningsuiting, onze privacy en onze communicatievrijheid. En door het gebruik van onbekende kwetsbaarheden en de (strategische) inzet van de hackbevoegdheid zet zij de veiligheid van onze digitale infrastructuur op het spel.

Juist bij zulke ingrijpende bevoegdheden als die aan de geheime diensten worden toegekend is het van groot belang dat er voldoende waarborgen en toezicht tegenover staan. Burgers moeten weten door wie en in welke omstandigheden hun gegevens verzameld kunnen worden en wat daarmee gebeurt. Bevoegdheden moeten noodzakelijk zijn, alleen ingezet worden als er geen lichter middel voor handen is, in verhouding staan tot het doel en controleerbaar zijn. Daarnaast moet er sprake zijn van effectief toezicht. Dat betekent dat toezichthouders in staat gesteld moeten worden om hun taak goed uit te voeren, bijvoorbeeld door voldoende toegang te krijgen tot alle informatie die zij nodig hebben, en in moeten kunnen grijpen als dat nodig is, op het moment dat dat effectief is.

Wat doet Bits of Freedom?

Bits of Freedom mengt zich actief in het maatschappelijk debat over de geheime diensten. Dat deden we tijdens het referendum,Hier vind je onze oude campagnesiteen dat doen we nog steeds. Zo geven we onze inbreng in internetconsultatiesZoals deze over de voorgestelde Cyberwet. Spreken we regelmatig beleidsmakers over hoe het beleid beter kan (en moet). En geven we onze mening in krantenZoals hier over de kabinetsreactie op het Evaluatierapport en op televisieZoals hier bij RTL Z. Als het nodig is, schuwen we het niet om in te grijpen, zoals door het indienen van een klacht. Daarmee hebben we al eens de gegevens van miljoenen burgers uit de klauwen van de geheime diensten bevrijd.Lees hier meer over onze klacht Soms roepen we onze achterban (jullie!) op om van zich te laten horenHier bijvoorbeeld om het kabinet te helpen herinneren aan de 'nee' van het referendum. In het uiterste geval schuwen we ook het voeren van rechtszaken niet. In een brede coalitie van NGO's, journalisten, advocaten en tech-bedrijven onder coördinatie van het PILP verkennen we de mogelijkheden van een rechtszaak.

De verschillende beleidsstukken op een rij

De regelgeving die geldt voor de geheime diensten is best ingewikkeld geworden. Het is dan ook helemaal niet gek als je verdwaald in dit zogenaamde beleidslabyrinth. Om je te helpen daar weer uit te komen zetten we de belangrijkste wet- en regelgeving op een rij:

• De Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten 2017De Wiv 2017 vind je hier (Wiv 2017). Dit is de wet die ook wel de sleepwet wordt genoemd. Deze wet is te zien als de basis van de regelgeving voor de geheime diensten. Hier is in 2018 een referendum over geweest waarin een meerderheid van de kiezers heeft gestemd voor een betere wet. De wet kwam er toch, maar op basis van de referendumuitslag zijn er een aantal wijzigingen gekomen en is de wet vroegtijdigOnze inbreng op de evaluatie van de Wiv 2017 vind je hier geëvalueerdDat Evaluatierapport vind je hier.
• De WijzigingswetDie wijzigingen vind je hier. Dit zijn de wijzigingen die aan de Wiv 2017 zijn gemaakt naar aanleiding van het referendum.
• Tijdelijke regeling verdere verwerking bulkdatasets Wiv 2017Die vind je hier. Deze regeling vult de Wiv 2017 aan met verdere regels over hoe de geheime diensten moeten omgaan met bulkdatasets. Dat zijn enorme bergen gegevens van miljoenen burgers waarvan het overgrote deel geen onderwerp van onderzoek van de geheime diensten is of zal worden.

• De aangekondigde structurele herziening van de Wiv 2017. Nadat de Wiv 2017 is geëvalueerd was duidelijk dat de wet nog een keer aangepast moet worden. Er loopt op dit moment een proces om die wijziging vorm te geven. Dit proces wordt waarschijnlijk langdurig. De eerste stap is nu gezet. Er is een voorzet gedaan in hoe die er uit moet gaan zien in de 'HoofdlijnennotitieDe Hoofdlijnennotitie vind je hier'.
  

• De Tijdelijke wet onderzoeken AIVD en MIVD naar landen met een offensief cyberprogramma ("Cyberwet"). Dit wetsvoorstel is deeks een aanvulling op de Wiv 2017 en deels een wijziging en gold in eerste instantie specifiek voor de taak "cyberdefence". Dit wetsvoorstel is 1 december 2022 ingediend.
• Al snel werd het voorstel voor de Cyberwet aangevuld met een nota van wijziging. Omdat de reikwijdte van de nota van wijziging breder was dan die van de Cyberwet heeft dit beleidsstuk een eigen naam gekregen: Tijdelijke wet specifieke voorzieningen onderzoeken AIVD en MIVD. Het beleidsstuk is opgenomen in de Cyberwet en is nu dus een geheel. Het geheelDe uiteindelijke versie van de Cyberwet vind je hier is 12 maart 2024 aangenomen.