Op maandagavond 15 januari zijn de grootste schenders van onze digitale rechten in 2023 bekendgemaakt tijdens de uitreiking van de Big Brother Awards. Van de vier genomineerden koos het publiek met een overtuigend 42 procent van de stemmen voor demissionair minister Justitie en Veiligheid Dilan Yeşilgöz-Zegerius. De vakjury koos voor de gezamenlijke nominatie van platformen Meta, X en Telegram. Op de avond was ook positief nieuws te melden: dit jaar ging de Felipe Rodriquez Award voor voorvechters van internetvrijheid naar maar liefst vijf winnaars.

Een falend beleid bij het ministerie van Justitie en Veiligheid

Met de Big Brother Awards vraagt burgerrechtenorganisatie Bits of Freedom jaarlijks aandacht voor personen, bedrijven en overheden die een grove inbreuk hebben gemaakt op onze online communicatievrijheid en privacy. De grote publieksfavoriet van deze misschien wel minst begeerde prijs van Nederland was dit jaar demissionair minister Justitie en Veiligheid Dilan Yeşilgöz-Zegerius. Zij was genomineerd voor het aan het lot overlaten van mensen die onterecht op een terreurlijst staan.

"Dit kan betekenen dat je bij de grens wordt aangehouden en ondervraagd. Of dat je bepaalde landen niet in komt of wordt vastgehouden," legt Evelyn Austin, directeur van Bits of Freedom, uit. Het winnen van deze prijs geeft aan dat er werk aan de winkel is voor het ministerie van Justitie en Veiligheid. "De minister moet zorgen voor veiliger beleid bij de politie als het gaat over wanneer mensen op een terreurlijst terechtkomen en wanneer er een signalering naar Interpol uitgaat. Daarnaast moet er een plan komen hoe mensen hier bij een onterechte registratie direct vanaf worden gehaald. Dat geldt dus óók voor de mensen die nu nog onterecht op een terreurlijst staan."

De ongewenste impact van sociale media

Volgens de vakjuryleden was er geen twijfel over mogelijk wie volgens hen de Big Brother Expertprijs in ontvangst moest nemen: zij kozen voor de platformen Meta, X en Telegram. Deze platformen waren genomineerd voor het ontnemen van een stem van onschuldige mensen in oorlogsgebied. Ook doen ze te weinig aan de moderatie van gedeelde berichten: oproepen tot geweld of zelfs genocide blijven lang beschikbaar en vrijwel onbestraft.

De jury typeert dit als 'roekeloos'. Jurylid Dagmar Oudshoorn (directeur Amnesty Nederland): "We hebben er een hard hoofd in dat sociale media platformen de maatschappelijk schadelijke problemen die zij veroorzaken zelf gaan oplossen. We hopen met deze prijs dan ook overheden aan te jagen om met nieuwe wetgeving te komen, inclusief aanvullende interventies. Regulering én handhaving zijn essentieel."

Positieve prijs naar maar liefst vijf winnaars

Tijdens de uitreiking wordt eveneens jaarlijks een voorvechter van onze internetvrijheid in het zonnetje gezet. Dit jaar is het thema van deze prijs tegenmacht. Een relevante term nu uit de verkiezingsuitslag is gebleken dat fundamentele principes als het gelijkheidsbeginsel en het non-discriminatiebeginsel niet vanzelfsprekend zijn. Bits of Freedom wil met deze prijs inspireren en motiveren om samen werk te maken van onze digitale rechten. Om te laten zien dat tegenmacht in vele vormen bestaat, riep de organisatie voor het eerst vijf winnaars uit. De zogenoemde Felipe Rodriquez Award - naar één van de oprichters van XS4ALL en grondlegger van de digitale burgerrechtenbeweging in Nederland - ging naar:

• Robin Pocornie (voormalig student bio-informatica), voor het aankaarten van racistische anti-spieksoftware van de Vrije Universiteit;
• Wido Potters (internet service provider BIT), voor het laten zien dat je tegelijkertijd voor bedrijfsbelang én mensenrechten op kunt komen;
• Muslim Rights Watch Nederland, vanwege hun inzet voor mensen die onterecht op een terreurlijst zijn geplaatst;
• Niels Westerlaken (voormalig functionaris gegevensbescherming bij het ministerie van Buitenlandse Zaken), voor het bij het ministerie aankaarten van het discriminerende algoritme waarmee visumaanvragen worden beoordeeld;
• Expertisecentrum SPOON, voor hun inzet voor een open en controleerbare overheid en uitoefening van Woo-verzoeken (ons recht op openbaarmaking).

Over de Big Brother Awards

De uitreiking van de Big Brother Awards werd dit jaar voor de achttiende keer georganiseerd door Bits of Freedom. Met deze avond wordt onderzocht hoe het is gesteld met privacy en internetvrijheid in Nederland.