In een baanbrekende uitspraak heeft het Duitse Constitutionele Hof de Duitse bewaarplichtwet in strijd met de Duitse grondwet verklaard. Alle tot nu toe verplicht bewaarde telecomgegevens moeten worden vernietigd, en de wet zal helemaal opnieuw geschreven moeten worden. De uitspraak en de recente verklaringen van Eurocommissaris Viviane Reding (Justitie), die de EU bewaarplichtrichtlijn opnieuw ter discussie wil stellen, zijn goed nieuws voor digitale burgerrechten en gooien het Europese en Nederlandse debat over de bewaarplicht volledig open.

De Duitse bewaarplichtwet is een omzetting van richtlijn 2006/24/EG, die alle Europese lidstaten opdraagt telecomaanbieders te verplichten alle verkeers- en locatiegegevens te bewaren gedurende een bepaalde periode. De Duitse wet is volgens het Duits Constitutionele Hof in strijd met artikel 10 van de Duitse grondwet, waarin het telecommunicatiegeheim is vastgelegd, en daarom nietig verklaard. De rechtszaak zelf is ook baanbrekend, omdat hij door 34.000 bezorgde Duitsers is gevoerd.

De uitspraak zal ook gevolgen hebben voor de Nederlandse wet bewaarplicht. Onze Hoge Raad laat zich vaak inspireren door deze hoogste Duitse rechter, die op juridisch vlak een van de meest toonaangevende rechtsorganen van Europa is. Bovendien staat de Europese richtlijn nu ook op de tocht. De Nederlandse overheid moet de Nederlandse bewaarplicht opschorten, totdat meer duidelijkheid is over de verenigbaarheid van deze wet met ons grondrecht op privacy en gegevensbescherming.

Hoewel de plicht om telecomgegevens op te slaan zelf niet ongrondwettig kan worden verklaard - omdat die afkomstig is uit een Richtlijn van de Europese Unie - is de manier waarop die in Duitsland is omgezet wel in strijd met de Duitse grondwet. Het Hof is met name kritisch over de onduidelijkheid in de wet ten aanzien van het gebruik van de opgeslagen gegevens, de beveiliging ervan, de rechtsbescherming van burgers en het gebrek aan transparantie van overheidshandelen.

Daarom heeft het Hof de strengst mogelijke criteria meegegeven aan de Duitse wetgever, die hiermee rekening dient te houden als de nieuwe wet wordt opgesteld. Zo mogen de gegevens niet gebruikt worden voor preventieve opsporing, en alleen voor nauwkeurig omschreven en in de nieuwe wet opgenomen strafbare feiten. Daarnaast mogen de gegevens niet centraal worden opgeslagen. Gegevens met een gevoelig karakter, zoals gesprekken met huisartsen, sociale hulpverleners en religieuze instanties moeten ook van de bewaarplicht worden uitgezonderd.

Axel Arnbak van digitale burgerrechtenbeweging Bits of Freedom: "Dit is een grensverleggende uitspraak met grote gevolgen voor Nederland, waar dezelfde fouten als in Duitsland in nog hevigere mate zijn gemaakt. Ook de Nederlandse wet komt nu dus op losse schroeven te staan. Bits of Freedom voert al jaren strijd tegen de bewaarplicht, en deze uitspraak toont aan: actie loont."

Contact: Axel Arnbak, +31-(0)6 2453 4440