Gegevens van miljoenen onschuldige mensen moeten per direct worden verwijderd, toezichthouder spreekt van onbehoorlijk overheidsoptreden

De toezichthouder op de geheime diensten (de CTIVD) heeft vandaag uitspraak gedaan in een klachtprocedure die door Bits of Freedom is aangespannen, waarin zij de digitale burgerrechtenorganisatie gelijk geven. Daardoor moeten de AIVD en MIVD per direct stoppen met het bewaren van de gegevens van miljoenen mensen, zogeheten 'bulkdatasets'. Die gegevens, waarvan het overgrote merendeel gaat over mensen naar wie de diensten geen onderzoek doen en ook nooit zullen doen, moeten nu vernietigd worden. De AIVD en MIVD bewaarden deze gegevens te lang en in strijd met de wet, blijkt uit het onderzoek van de CTIVD. De toezichthouder geeft aan dat er niet alleen sprake is van een overtreding van de wet, maar ook van onbehoorlijk overheidsoptreden. De geheime diensten kunnen niet meer tegen deze uitspraak in beroep en moeten nu de eis van de toezichthouder uitvoeren.

Lotte Houwing, beleidsadviseur van Bits of Freedom reageert verheugd: "We zijn heel erg blij dat we deze zaak hebben gewonnen. De geheime diensten hebben verregaande bevoegdheden die diep kunnen ingrijpen op het leven van mensen, dus goede waarborgen en stevig toezicht zijn daar essentieel. De geheime diensten moeten zich aan de wet houden, maar doen dat keer op keer niet. Deze door datahonger gedreven onrechtmatige praktijk is daar een voorbeeld van, en we zijn dan ook blij dat door onze klacht hier nu definitief een einde aan komt. De gegevens van miljoenen mensen worden hierdoor uit de klauwen van de geheime dienst bevrijd." De klacht van Bits of Freedom gaat over de zogeheten 'relevantiebeoordeling', een proces dat ervoor moet zorgen dat de gegevens van burgers die als bijvangst in bulk worden binnengehaald zo snel mogelijk verwijderd worden. De geheime diensten beoordelen enorme bergen gegevens nu in zijn geheel als relevant, terwijl daar gegevens van miljoenen onschuldige burgers tussen zitten, waar de geheime diensten nooit onderzoek naar zullen doen. Die gegevens worden volgens de toezichthouder in strijd met de wet bewaard.

De toezichthouder veroordeelde de praktijk al eerder in een toezichtrapport, maar kon toen niet ingrijpen, daarvoor was een formele klacht nodig. Houwing: "Dat laat goed zien dat er iets fundamenteel mis is met het systeem. Je zou niet een organisatie zoals Bits of Freedom nodig moeten hebben om de geheime diensten te corrigeren als die zich niet aan de wet houden. Het toezichtstelsel rond de geheime diensten faalt, en dat schaadt de privacy van gigantisch veel mensen. In een vrije democratie heeft een geheime dienst helemaal niets te zoeken in het leven van onschuldige burgers en daar zouden wij hen niet aan moeten hoeven herinneren."

Het is de eerste keer dat er een zogeheten class-action klacht is ingediend bij de toezichthouder. Het is ook de eerste keer dat de afdeling Klachtbehandeling van de CTIVD gebruikt maakt van haar bindende bevoegdheid om onrechtmatig handelen van de geheime diensten een halt toe te roepen. Het kabinet werkt op dit moment aan een nieuwe, tijdelijke spoedwet die de AIVD en MIVD nieuwe bevoegdheden toekent, het toezicht op de diensten vermindert en ook deze –nu gestopte– praktijk in stand beoogt te houden. De PvdA heeft over de uitspraak van de CTIVD direct een debat met de verantwoordelijk ministers aangevraagd.

Relevante links

De klacht: https://www.bitsoffreedom.nl/wp-content/uploads/2022/05/klacht-ctivd.pdf
De volledige uitspraak is te vinden op de website van de CTIVD: https://www.ctivd.nl/klachtbehandeling/beslissingen
Over de tijdelijke spoedwet: https://www.bitsoffreedom.nl/2022/04/13/nieuwe-tijdelijke-cyberwet-geeft-geheime-diensten-ruim-baan/
Over het toezicht op de geheime diensten: https://www.bitsoffreedom.nl/2022/04/19/myth-busters-nederland-heeft-erg-goed-toezicht-op-de-geheime-diensten/
Uitleg over de relevantiebeoordeling: https://www.bitsoffreedom.nl/2022/02/03/unfriendly-reminder-de-geheime-diensten-stelen-nog-steeds-onze-gegevens/