De winnaars van de speciale, tiende editie van de Big Brother Awards zijn minister van Veiligheid en Justitie Ivo Opstelten en de Nederlandse Scholen. Opstelten mocht de Publieksprijs mee naar huis nemen vanwege het in stand houden van de bewaarplicht, het doorzetten van zijn hackplannen, het structureel negeren van privacybezwaren en het verdacht maken van alle Nederlanders. De Nederlandse Scholen ontvingen de Expertprijs voor het op grote schaal gegevens van kinderen uitwisselen met uitgevers van lesmateriaal.

Minister Opstelten is recordhouder

Het is het derde jaar en de vierde keer dat Minister Opstelten een Big Brother Award mee naar huis mag nemen. De rode draad in de motivatie voor de nominaties van de minister is het feit dat hij zijn inbreukmakende plannen stug doorzet en daarbij zorgen van experts en Kamerleden en zelfs grondwettelijke bezwaren naast zich neerlegt. Ook maakt het publiek zich zorgen om de opmerking van Opstelten dat de opslag van gegevens van alle burgers noodzakelijk is, omdat er vooraf geen onderscheid gemaakt kan worden tussen verdachte en niet-verdachte burgers.

Opstelten is genomineerd vanwege het in stand houden van de bewaarplicht, terwijl hij zelf erkent dat deze in strijd is met Europese mensenrechtenverdragen, en dus de Grondwet. Hij is verder genomineerd voor het doorzetten van zijn hackplannen, ondanks bezwaren van onder andere het College Bescherming Persoonsgegevens en voor het langer willen opslaan van kenteken- en locatiegegevens die zijn verzameld door ANPR-camera’s. Tot slot dankt hij zijn nominatie aan het rechtvaardigen van onrechtmatige opsporingsbevoegdheden in de Blackshades-zaak.

“Vroeger ging je naar school om te studeren, nu om bestudeerd te worden.”

De directe aanleiding voor deze nominatie is het nieuws dat scholen op grote schaal gegevens van kinderen uitwisselen met uitgevers van lesmateriaal. Dat is op zich al een nominatie waard, maar zowel de experts als Bits of Freedom willen deze nominatie aangrijpen om een breder probleem aan te kaarten. Van kinderen die anno 2014 opgroeien, wordt meer informatie verzameld, opgeslagen en geanalyseerd dan ooit. Gegevens over gezondheid, leerprestaties, gedrag en zelfs seksuele activiteiten, sociale problemen en het inkomen van de ouders worden van de geboorte tot ver na de middelbare school verzameld en tot ruim 30 jaar bewaard.

Er zijn tal van verantwoordelijken aan te wijzen voor deze grootschalige monitoring van kinderen, van ministers tot commerciële partijen, maar we sluiten ons graag aan bij columnist Maxim Februari die in zijn nominatie terecht stelt dat scholen hier een grote verantwoordelijkheid laten liggen. “Scholen zouden een veilige omgeving moeten bieden. Maar de talloze gegevensstromen hebben hun bron juist op de scholen, die daarmee allang geen veilige plek meer zijn.” Sterker nog: er wordt geëxperimenteerd met het monitoren van het internetgedrag van leerlingen en digitale infrastructuur wordt uitbesteed aan bedrijven met een bedenkelijke reputatie op privacygebied.

Kinderen hebben recht op ruimte om te experimenteren, hun mening te vormen en fouten te maken. Scholen moeten als geen ander het belang van die vrijheid inzien en deze actief willen beschermen. Juist als de overheid en commerciële partijen uit controledrang of financiële motieven azen op gegevens van kinderen. “Er groeit een generatie op die over decennia nog kan worden aangesproken op taalproblemen op de basisschool of intiem gedrag voor de webcam als dertienjarige”, waarschuwt Februari.

Totstandkoming winnaars

De Publieksprijs is bepaald door het publiek. Eerst konden genomineerden aangedragen worden, waarna gestemd kon worden op de drie meestgenoemde nominaties. Hiernaast wordt ook een Expertprijs uitgereikt om aandacht te vragen voor privacyschendingen die misschien wat minder aandacht van media en het publiek hebben gekregen. Bits of Freedom heeft wetenschappers, columnisten, activisten en mensen uit het bedrijfsleven gevraagd om nominaties in te sturen. Uit de 13 inzendingen heeft het team van Bits of Freedom de drie genomineerden gekozen. Onder de geraadpleegde experts zijn: columnisten en journalisten Maxim Februari, Jonathan van het Reve en Stephan Ockhuijsen, onderzoekers Merel Koning, Axel Arnbak, Frederik Zuiderveen Borgesius en Jaap-Henk Hoepman, Vincent Böhre van Privacy First, Miek Wijnberg van Burgerrechtenbeweging Vrijbit, Reinout Barth van de Privacy Barometer, Ante Wessels van Vrijbit en jurist Ot van Daalen.