Onder het mom van veiligheid lijken overheden steeds meer te willen weten over hun burgers. Ook de Nederlandse overheid maakt zich hier steeds vaker vuil aan. Wie deze trend wil doorbreken, doet er goed aan 15 maart verstandig te stemmen. Meteen naar de conclusie? Klik hier.

Onverdachte burgers steeds vaker in het vizier
In het afgelopen half jaar alleen al heeft de Tweede Kamer twee wetsvoorstellen gesteund die het grootschalig opslaan van gegevens van onverdachte burgers tot gevolg hebben. In november stemde een meerderheid voor "ANPR": de wet die stelt dat kentekens van auto's automatisch worden geregistreerd en de data tot vier weken wordt opgeslagen. In februari stemde een meerderheid voor de "Wiv" (Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten): een wet die de geheime diensten de bevoegdheden geeft het internetverkeer van mensen in Nederland massaal te tappen. De wet werd vanwege de grootschaligheid van de reikwijdte ook wel de sleepnetwet genoemd.

Privacy, de programma’s, de partijen
Als je afgaat op de verkiezingsprogramma’s lijkt vrijwel elke partij het beschermen van privacy belangrijk te vinden. Hoe kan het dan toch dat ANPR en de Wiv door de kamer zijn gekomen? Enkel op het verkiezingsprogramma afgaan is kennelijk niet genoeg. Daarom hebben we niet alleen de verkiezingsprogramma’s doorgespit, maar ook gekeken naar hoe de zittende partijen hebben gestemd. Komt het beeld dat verkiezingsprogramma’s schetsen overeen met het stemgedrag?

Zittende partijen

VVD
Volgens het verkiezingsprogramma van de VVD is er zonder privacy geen vrijheid, maar is het recht op privacy niet absoluut. Maar, waar het verkiezingsprogramma de indruk wekt dat enkel terroristen en criminelen hun recht op privacy verspelen, blijkt de VVD in praktijk het liefst álle burgers in het vizier te hebben: de VVD stemde voor ANPR (niet alleen een wet uit eigen koker, de VVD probeerde de bewaartermijn te rekken naar zes maanden) en de Wiv.

PvdA
In het programma van de PvdA wordt gesproken over voordelen van dataverzameling voor het werk van opsporingsdiensten, gezondheidszorg en onderwijs. Deze partij pleit voor meer ruimte voor grootschalige gegevensverwerking op verantwoordde wijze, zonder de risico's voor privacy en dataveiligheid uit het oog te verliezen. En toch: de PvdA stemde voor het door Plasterk aangeboden wetsvoorstel voor de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (Wiv) en negeerde daarbij alle oproepen om de wet evenwichtiger en de waarborgen sterker te maken. Daarbij weigerde de partij zelfs gehoor te geven aan de kennis van haar eigen fractiedeskundige, ICT’er Astrid Oosenbrug, die uiteindelijk dan ook tegen het wetsvoorstel stemde. Wellicht geen verrassing: de PvdA stemde óók voor ANPR.

PVV
In het beknopte verkiezingsprogramma van de PVV komt privacy niet aan bod. Hun opvatting over privacy wordt echter wel duidelijk wanneer we kijken naar het eerdere stemgedrag van de partij. De PVV stemde voor de sleepnetwet en voor ANPR. Tijdens het sleepnetdebat uitte partijlid Martin Bosma ongerustheid over het wetsvoorstel, maar stemde desondanks toch voor het voorstel in de hoop aanslagen te kunnen voorkomen. “Hoe je het ook wendt of keert, of je spreekt over hooibergen, sleepnetten of allerlei andere zaken die vandaag zijn genoemd, de praktijk is dat er redelijk breed informatie zal worden geshopt, wat ten koste zal gaan van de privacy. Dat is heel vervelend, dat is heel erg niet leuk, maar al die aanslagen en andere zaken die ons nog te wachten staan, zijn nog veel minder leuk. Dat is een afweging.”

SP
De SP is van mening dat mensen die nergens van worden verdacht, ook niet bang hoeven zijn dat er ongevraagd gegevens over hen worden verzameld. De SP stemde dan ook tegen de Wiv en ANPR. Tijdens debatten komt naar voren dat de SP de effectiviteit van de voorstellen sterk in twijfel trekt. Sharon Gesthuizen: “Ik vind dat de regering er tot dusver nog steeds niet goed in is geslaagd om aan te geven waarom dit wetsvoorstel proportioneel is.” Ronald Van Raak: “[De wet] moet onze burgers zo goed mogelijk kunnen beschermen tegen terrorisme, spionage, fraude en misbruik. […] Wij hebben er veel twijfels over of deze wet proportioneel, helder en effectief is.”

CDA
In het partijprogramma van het CDA staat dat de politie en justitie ruimere bevoegdheden moeten krijgen om binnen te dringen in netwerken van verdachten (bijv: toegang tot gegevens, communicatie observeren en aftappen). Volgens het CDA moet het daarnaast bij ernstige misdaden mogelijk zijn verdachten via een encryptiebevel te dwingen versleutelde gegevens te ontsluiten. Wel stelt de partij dat verruiming van deze bevoegdheden gepaard moet gaan met, je raadt het al, extra waarborgen voor de privacy. Het CDA stemde voor het sleepnet en ANPR. Mustafa Amhaouch: “Misschien geven wij vandaag de dag de voorkeur aan veiligheid en ietsjes minder aan privacy.”

D66
D66 schrijft dat privacy een grondrecht is. De partij is tegen hack- en aftapmaatregelen die het ongericht monitoren of opslaan van internetactiviteit door de overheid mogelijk maken. Kees Verhoeven: “Dat is precies het pijnpunt. Er is geen verdenking en geen aanleiding. Daarmee staat dit wetsvoorstel [voor de inlichtingen- en veiligheidsdiensten] haaks op het grondrecht van burgers om gevrijwaard te zijn van onterechte overheidsbemoeienis met onze persoonlijke levenssfeer.” Volgens Verhoeven zal de afbrokkeling van privacy ook op economisch vlak schade toebrengen aan het vertrouwen in het internet: “Als alles wat mensen doen wordt vastgelegd, opgeslagen en geanalyseerd, dan erodeert het vertrouwen van mensen in internet.” D66 stemde tegen de Wiv en ANPR.

ChristenUnie
De ChristenUnie vindt dat privacy beschermd moet worden, maar ook dat de kansen van big data voor de bestrijding en opsporing van misdaad en fraude niet onbenut dienen te blijven. De partij heeft gestemd vóór het sleepnet en tegen ANPR. In het debat over het sleepnet legde partijlid Carola Schouten hun keuze uit over het sleepnet: “[Mijn] fractie [realiseert] zich dat het in het belang van onze veiligheid is om onze diensten bevoegdheden te geven waarmee ze op een adequate wijze hun belangrijke werk kunnen blijven doen[…] De wereld hierbinnen en hierbuiten kan soms heel boos zijn en daar moeten wij de goede bevoegdheden tegenover zetten. Wel is het nodig dat wij goede waarborgen blijven inbouwen [...].”

GroenLinks
GroenLinks schrijft in haar verkiezingsprogramma dat privacy het briefgeheim van de 21ste eeuw is. De partij heeft tegen zowel de Wiv als ANPR gestemd. Tijdens het sleepnetdebat legde Linda Voortman uit: “GroenLinks is dan ook tegen het creëren van een sleepnetbevoegdheid, niet omdat we categorisch altijd privacy boven veiligheid stellen, maar omdat de effectiviteit van bulkinterceptie simpelweg niet is bewezen. Het levert schijnveiligheid en schijnprivacy op.” In het debat over ANPR trok Liesbeth van Tongeren het nut van het wetsvoorstel in twijfel: “GroenLinks vindt dat dit wetsvoorstel op gespannen voet staat met de privacy en dat het praktisch nut in de opsporingspraktijk niet opweegt tegen de privacyaantasting van naar schatting tien miljoen Nederlandse kentekenhouders en buitenlandse weggebruikers.”

SGP
De SGP acht veiligheid van groot belang en vindt dat privacy moet wijken wanneer het noodzakelijk is voor de bescherming van mensenlevens. Niet verrassend dus dat de SGP voor de Wiv en ANPR heeft gestemd. Tijdens het sleepnetdebat verklaarde Roelof Bisschop het standpunt van de SGP verder: “De SGP gelooft niet in een alles controlerende staat, maar zij gelooft evenmin in de absolute onaantastbaarheid van de individuele privacy.”

PvdD
Volgens de PvdD biedt privacy ons veiligheid en beschermt het ons tegen de staat. Deze partij is van mening dat wanneer we onze privacy opgeven, we een belangrijk deel van onze veiligheid opgeven. De partij vindt dat opsporingsdiensten niet rond mogen snuffelen in computers zonder toetsing van de rechter en dat burgergegevens bij bedrijven pas mogen worden opgevraagd door opsporingsdiensten in gevallen van concrete verdenking. De PvdD heeft tegen de Wiv en ANPR gestemd. Wel was de partij erg stil tijdens debatten over privacy gerelateerde onderwerpen. Hoewel de PvdD niet mee debatteerde gaf lijsttrekker Marianne Thieme wel een geschreven reactie over het sleepnet op de dag van de stemming.

50PLUS
In het partijprogramma van 50PLUS komt privacy niet aan bod. Wel wordt er gepleit voor het tegengaan van anoniem internetgebruik door invoering van een digitaal paspoort en voor meer geld en middelen voor internetpolitie die fraude en oplichting opspoort. 50PLUS heeft voor de invoering van het sleepnet en ANPR gestemd. Ook deze partij was niet spraakzaam tijdens debatten over de twee wetsvoorstellen.

Nieuwe partijen

Artikel 1 vindt dat privacy een mensenrecht is en dat communicatie via encryptie daarom beschermd dient te worden: “Het briefgeheim in de Grondwet wordt uitgebreid tot een communicatiegeheim. […] De overheid houdt op haar burgers constant te volgen.”

De Burger Beweging pleit voor de afschaffing van alle privacyschendende maatregelen zoals (een groot deel van de) beveiligingscamera’s en het voor lange tijd opslaan van telefoongesprekken en email.

DENK is van mening dat voor het borgen van onze privacy de Autoriteit Persoonsgegevens moet worden versterkt.

Forum voor Democratie is vóór betere beschermingspersoonsgegevens, maar tégen de nieuwe privacywet van de EU en verplichtingen op het gebied van privacy by design voor bedrijven.

De Libertarische Partij vindt dat het recht op privacy niet mag worden geschonden door de overheid.

Tussen de drie samengevoegde partijen MenS en Spirit/Basisinkomen Partij/V-R bespreekt alleen MenS en Spirit privacy. Deze partij vindt privacy belangrijk omdat het vrijheid biedt. Ook dient de bescherming van privacy altijd het uitgangspunt te zijn bij het ontwerp van grootschalige informatiseringsprojecten. Overheden en bedrijven dienen informatie zoveel mogelijk geanonimiseerd op te slaan en zo kort mogelijk (termijnverkorting).

Voor de Piratenpartij is privacy één van de belangrijkste speerpunten. Zij schrijven: "Burgerrechten zijn er om individuele vrijheden te garanderen en burgers te beschermen tegen de willekeur van invloed en bemoeienis door overheden of bedrijven. Twee voorbeelden hiervan zijn het recht op privacy en het recht op vrijheid van meningsuiting.”

VNL zegt dat privacy zoveel mogelijk gewaarborgd moet worden, maar geeft geen verdere uitleg.

In het programma van de Vrijzinnige Partij wordt ingegaan op de ontwikkelingen van het internet. Deze partij keert zich tegen het idee van overheidssurveillance: “Vrije mensen houden de overheid in de gaten in plaats van andersom: we werken daarom aan OpenData, OpenOverheid, we steunen verder ook Transparancy initiatieven en willen The Dark Web ontsluiten.”

Deze partijen bespreken privacy helemaal niet in hun programma: Ondernemerspartij, Nieuwe Wegen, GeenPeil, Niet Stemmers, Lokaal in de Kamer, JEZUS LEEFT, StemNL, Vrije Democratische Partij.